Hisse Başına Fiyat (P) ve Hisse Başına Net Kâr (EPS): Teorik Temeller, Ampirik Bulgular ve Yatırım Kararlarına Etkileri
Hisse başına fiyat (P) ve hisse başına net kâr (EPS), finansal piyasalarda yatırımcıların şirket değerlemeleri ve yatırım kararları için kullandıkları temel göstergelerdir. Bu makalede, P ve EPS kavramları detaylı biçimde ele alınmakta, aralarındaki ilişki incelenmekte ve fiyat/kazanç oranı (F/K) çerçevesinde bu iki değişkenin yatırım stratejilerine etkisi değerlendirilmektedir. Ayrıca, literatürdeki ampirik çalışmalar ışığında farklı sektörlerde bu göstergelerin geçerliliği tartışılmakta ve Türkiye sermaye piyasaları açısından yorumlar sunulmaktadır.
1. Giriş
Modern finans literatüründe şirket değerlemesi ve yatırım kararları, genellikle hisse başına fiyat (P) ve hisse başına net kâr (EPS) gibi temel finansal göstergeler üzerinden yapılmaktadır. Bu göstergelerden EPS, şirketin kârlılığını yansıtırken; P ise piyasadaki yatırımcıların şirketin geleceğine dair beklentilerini ortaya koyar. Bu bağlamda, P ve EPS göstergeleri arasındaki ilişki, yatırımcı davranışlarını anlamak ve şirket değerlemeleri yapmak açısından büyük önem arz etmektedir.
2. Kavramsal Çerçeve
2.1 Hisse Başına Fiyat (P)
Hisse başına fiyat, bir şirketin hisse senedinin borsa piyasasında işlem gördüğü güncel değerdir. Bu fiyat, arz-talep mekanizması, şirketin finansal performansı, makroekonomik göstergeler ve yatırımcı beklentileri tarafından belirlenmektedir.
2.2 Hisse Başına Net Kâr (EPS)
EPS, bir şirketin belirli bir dönemde elde ettiği net kârın, toplam hisse sayısına bölünmesiyle elde edilen değerdir. Aşağıdaki formülle hesaplanır: EPS = Net Kâr / Çıkarılmış Hisse Sayısı
EPS, şirketin birim hisse başına ne kadar kâr yarattığını gösterdiği için şirketin kârlılık performansını ölçmede kritik bir göstergedir.
3. P/E Oranı: P ve EPS Arasındaki İlişki
Fiyat/Kazanç Oranı (F/K veya P/E), hisse başına piyasa fiyatının, hisse başına net kâra oranıdır: P/E = P / EPS
Bu oran, yatırımcıların bir birim kâr için ne kadar ödemeye razı olduğunu gösterir. Yüksek P/E oranı, genellikle şirketin büyüme potansiyelinin yüksek olduğu anlamına gelirken, düşük P/E oranı, şirketin değeri düşük olabilir ya da riskli olabilir şeklinde yorumlanabilir.
4. Ampirik Bulgular ve Literatür Taraması
Çeşitli akademik çalışmalar, P ve EPS arasındaki ilişkinin sektöre, ülkeye ve piyasa koşullarına göre farklılık gösterebildiğini ortaya koymuştur. Örneğin:
- Basu (1977), düşük P/E oranına sahip hisselerin uzun vadede piyasa ortalamasının üzerinde getiri sağladığını göstermiştir.
- Chan, Hamao ve Lakonishok (1991), Japon hisse senedi piyasasında düşük P/E oranlı hisselerin yüksek getiriler sağladığını bulmuştur.
- Ertuğrul & Karan (2004), Türkiye piyasalarında P/E oranının yatırımcı davranışlarında önemli bir rol oynadığını göstermiştir.
Bu çalışmalar, EPS’nin şirket değerlemelerinde temel bir unsur olduğunu ve fiyatların genellikle EPS’ye göre şekillendiğini göstermektedir.
5. Uygulama ve Türkiye Sermaye Piyasaları
Türkiye’de Borsa İstanbul’da işlem gören şirketlerin finansal analizlerinde EPS ve P/E oranı sıkça kullanılmaktadır. Ancak yüksek enflasyon, kur oynaklığı ve düzenleyici belirsizlikler, bu oranların yorumlanmasını zorlaştırmaktadır. Bununla birlikte, bankacılık, holding ve enerji sektörlerinde EPS değerlerinin daha istikrarlı olduğu gözlemlenmiştir.
6. Eleştiriler ve Sınırlılıklar
EPS, şirketlerin hisse bölünmeleri, hisse geri alımları veya muhasebe uygulamalarından etkilenebilir. Ayrıca P değeri, sadece finansal verilere değil, aynı zamanda yatırımcı psikolojisine ve makroekonomik belirsizliklere de duyarlıdır. Bu nedenle, sadece EPS ve P değerlerine bakılarak yatırım kararı vermek riskli olabilir.
7. Değerlendirme
P ve EPS, yatırım kararlarında ve şirket değerlemelerinde kritik öneme sahiptir. Ancak bu göstergelerin sektörel, bölgesel ve dönemsel farklılıklar gösterebileceği unutulmamalıdır. Yatırımcıların bu göstergeleri, diğer finansal oranlar ve nitel analizlerle birlikte değerlendirmesi, daha sağlıklı kararlar almasını sağlayacaktır.
Kaynakça
- Basu, S. (1977). “Investment Performance of Common Stocks in Relation to Their Price-Earnings Ratios: A Test of the Efficient Market Hypothesis.” Journal of Finance.
- Chan, L. K. C., Hamao, Y., & Lakonishok, J. (1991). “Fundamentals and Stock Returns in Japan.” Journal of Finance.
- Ertuğrul, M., & Karan, M. B. (2004). “Fiyat/Kazanç Oranı ile Hisse Senedi Getirileri Arasındaki İlişki: İMKB Üzerine Bir İnceleme.” İktisat İşletme ve Finans Dergisi.
