Döviz kurları, uluslararası ekonomi ve finansın temel taşlarından biridir. Ülkelerin para birimlerinin birbirlerine karşı değerini ifade eden bu kavram, küresel ticaretten yatırım kararlarına kadar pek çok alanda kritik bir rol oynar. Peki döviz kurları tam olarak nasıl belirlenir, türleri nelerdir ve ekonomileri nasıl etkiler? İşte detaylı bir rehber…
1. Döviz Kuru Tanımı
Döviz kuru (exchange rate), bir ülkenin para biriminin başka bir ülkenin para birimi cinsinden fiyatıdır. Örneğin, 1 ABD Doları (USD) = 32 Türk Lirası (TRY) şeklinde ifade edilir. Bu oran, iki para birimi arasındaki değişim oranını gösterir ve uluslararası piyasalarda sürekli dalgalanır. Döviz kurları, serbest piyasa koşulları, merkez bankaları politikaları veya küresel ekonomik olaylar gibi faktörlerden etkilenir.
2. Döviz Kuru Türleri
a. Sabit Kur Sistemi
- Merkez bankaları tarafından belirlenir ve resmi olarak ilan edilir.
- Örnek: 1944-1971 yılları arasında Bretton Woods Sistemi’nde ABD Doları altına endekslenmişti.
- Avantajı: Belirsizliği azaltır, istikrar sağlar.
- Dezavantajı: Piyasa dinamiklerine esnek cevap veremez; spekülatif ataklara açıktır.
b. Dalgalı (Esnek) Kur Sistemi
- Kur, arz ve talep dengesine göre serbestçe belirlenir.
- Örnek: Euro/USD veya USD/JPY gibi majör para birimleri.
- Avantajı: Piyasa şartlarına anında uyum sağlar.
- Dezavantajı: Aşırı dalgalanmalar ekonomide istikrarsızlık yaratabilir.
c. Kontrollü Dalgalanma (Hibrit Sistem)
- Merkez bankası, kuru belirli bir band içinde tutmak için ara müdahaleler yapar.
- Örnek: Çin Yuanı’nın yönetilen dalgalı kuru.
3. Döviz Kurlarını Etkileyen Faktörler
a. Enflasyon Oranları
- Yüksek enflasyon, para biriminin değer kaybetmesine yol açar (Satın Alma Gücü Paritesi teorisi).
b. Faiz Oranları
- Yüksek faiz, yabancı yatırımcıyı çeker ve para birimini güçlendirir.
c. Cari Açık
- İthalat > İhracat olduğunda döviz talebi artar, yerel para değer kaybeder.
d. Kamu Borcu
- Yüksek borç, ülke riskini artırır; yatırımcılar o para biriminden kaçabilir.
e. Siyasi ve Ekonomik İstikrar
- Siyasi krizler veya belirsizlikler, para biriminin değerini düşürür.
f. Spekülasyon ve Piyasa Psikolojisi
- Beklentiler ve traderların hamleleri kısa vadeli dalgalanmaları tetikler.
4. Döviz Kurları Nasıl Belirlenir?
- Sabit Kurlar: Merkez bankası rezervleri kullanarak kuru sabitler (örneğin dolar satarak TL’yi desteklemek).
- Dalgalı Kurlar: Forex piyasasında günlük 6 trilyon USD’lik işlem hacmiyle belirlenir.
- Karma Sistemler: Merkez bankası belirli aralıklarda müdahale eder (swap ihaleleri gibi).
5. Döviz Kurlarının Ekonomiye Etkileri
- İhracat ve İthalat: Zayıf TL, ihracatı ucuzlatır ancak ithal ürünleri pahalılaştırır.
- Enflasyon: Kur artışı, ithal enflasyonu tetikler (petrol, teknoloji ürünleri).
- Turizm: TL’nin değer kaybı, Türkiye‘yi yabancı turistler için cazip hale getirir.
- Yabancı Yatırım: Düşük kur + yüksek faiz, portföy yatırımlarını çeker.
6. Döviz Kuru Riskleri ve Korunma Yöntemleri
- Risk Türleri:
- İşlem Riski: Anlık kur değişimlerinden doğan kayıplar.
- Çevirim Riski: Şirket bilançolarının yabancı para cinsinden değer kaybı.
- Korunma Araçları:
- Forward İşlemleri: Belirlenen kurdan gelecekteki alım/satım anlaşması.
- Opsiyon Sözleşmeleri: Riski sınırlayan esnek bir korunma yöntemi.
- Swap İşlemleri: Faiz veya kur swap’larıyla risk yönetimi.
7. Tarihten Önemli Döviz Krizi Örnekleri
- 1997 Asya Krizi: Tayland Bahtı’nın çöküşü, bölge ekonomilerini domino etkisiyle vurdu.
- 2015 İsviçre Frank Şoku: SNB’nin EUR/CHF sabit kurunu terk etmesi, global piyasalarda kaosa yol açtı.
- Türkiye’de 2018 Kur Şoku: ABD ile yaşanan gerilimler ve yüksek enflasyon, USD/TRY’yi rekor seviyelere taşıdı.
Değerlendirme
Döviz kurları, ekonomilerin nabzını tutan dinamik bir olgudur. Hem bireylerin döviz alım-satım kararlarını hem de şirketlerin küresel stratejilerini doğrudan etkiler. Dalgalı kur sistemlerinde piyasa takibi, sabit sistemlerde ise merkez bankası politikaları dikkatle izlenmelidir. Küreselleşen dünyada döviz kurlarını anlamak, finansal okuryazarlığın olmazsa olmazıdır.
