Türkiye ekonomisinin dinamikleri ve Türk Lirası’nın (TRY) dalgalı kur rejimi, uluslararası yatırımcılar ve şirketler için döviz riskini yönetmeyi kritik hale getirir. Bu bağlamda, Türk Lirası Uzlaşmalı Vadeli Döviz Satım İşlemi (Non-Deliverable Forward – NDF), fiziki teslimat olmadan kur riskinden korunma veya spekülasyon amacıyla kullanılan önemli bir finansal araçtır. Bu makalede, NDF’lerin yapısı, işleyişi, riskleri ve Türkiye bağlamındaki önemi detaylıca ele alınacaktır.
NDF Nedir?
Uzlaşmalı Vadeli İşlem (Non-Deliverable Forward – NDF), serbestçe dönüştürülebilir olmayan para birimleri (TRY gibi) için kullanılan bir tür türev üründür. Temelde iki taraf, belirli bir vadede önceden sabitlenmiş bir kur (NDF kuru) üzerinden işlem yapmayı taahhüt eder. Ancak fiziki para değişimi yerine, işlem “uzlaşma” ile sonuçlanır:
- Vadede, anlaşma kuru ile spot piyasa kuru arasındaki fark, USD veya EUR gibi konvertibl bir para biriminde taraflar arasında ödenir.
- TRY NDF’lerde, işlemin değeri doğrudan TL cinsinden değil, bu fark üzerinden hesaplanır.
Neden TRY NDF Kullanılır?
- Döviz Kuru Riski Yönetimi: Türk Lirası, enflasyon, politik belirsizlik ve dış ticaret dengesizlikleri nedeniyle yüksek volatilite gösterir. NDF’ler, şirketlerin ve yatırımcıların kur dalgalanmalarından korunmasını sağlar.
- Fiziki Kısıtlamaların Aşılması: TRY’nin sermaye kontrolleri veya likidite sıkıntıları nedeniyle fiziki teslimatın zor olduğu durumlarda, NDF’ler alternatif oluşturur.
- Spekülasyon: Yatırımcılar, TL’nin gelecekteki değerlenme veya değer kaybı üzerine pozisyon alabilir.
TRY NDF Nasıl Çalışır?
1- Sözleşme Detayları:
- Vade: Genellikle 1 ay, 3 ay veya 1 yıl.
- Notional Tutar: İşlemin nominal değeri (örneğin 1 milyon USD).
- Sabitlenmiş NDF Kuru: Taraflarca kabul edilen gelecek kur (ör. 1 USD = 32 TRY).
2- Uzlaşma Mekanizması: Vade sonunda, TCMB’nin açıkladığı resmi kur veya piyasa spot kuru baz alınır.
Ödeme = (Spot Kur – NDF Kuru) × Notional Tutar
Spot kur > NDF kuru ise: TL değer kaybetmiştir; alıcı (TL’yi satın alan) satıcıya farkı öder.
Spot kur < NDF kuru ise: TL değer kazanmıştır; satıcı alıcıya farkı öder.
Ödemeler genellikle USD üzerinden yapılır.
Örnek Senaryo
Varsayımlar:
- NDF Kuru: 1 USD = 30 TRY
- Notional Tutar: 1.000.000 USD
- Vade Sonu Spot Kur: 1 USD = 33 TRY
Hesaplama:
- Fark = 33 – 30 = 3 TRY
- Ödenecek Tutar = 3 TRY × 1.000.000 USD = 3.000.000 TRY
- USD Cinsinden Değer = 3.000.000 / 33 ≈ 90.909 USD
Sonuç:
- TL değer kaybettiği için, NDF alıcısı (TL’yi satın alan taraf) 90.909 USD öder. Ancak bu durumda, alıcı TL’yi daha pahalıya almış olur, bu yüzden zararı vardır. Pratikte, pozisyon yönüne bağlı olarak kâr/zarar değişir.
Piyasa Katılımcıları
- Uluslararası Yatırımcılar: TRY’ye maruz kalan fonlar ve hedge fonlar.
- Çok Uluslu Şirketler: Türkiye’deki operasyonlarının döviz riskini hedge eder.
- Bankalar ve Aracı Kurumlar: Likidite sağlayıcı ve piyasa yapıcı rolü üstlenir.
- Merkez Bankası (TCMB): NDF piyasalarını dolaylı olarak etkileyen politikalar uygular.
Avantajlar ve Riskler
Avantajlar:
- Fiziki TL transferi gerektirmez.
- Kur şoklarına karşı korunma sağlar.
- Yurtdışı yatırımcılar için erişim kolaylığı.
Riskler:
- Kontrat Riski: Karşı tarafın taahhüdü yerine getirememesi (counterparty risk).
- Regülasyon Belirsizliği: TCMB, NDF işlemlerini kısıtlayabilir (ör. 2021’de yerli bankaların NDF işlem yasağı).
- Aşırı Volatilite: Beklenmedik politik veya ekonomik gelişmeler, NDF fiyatlamasını zorlaştırabilir.
Türkiye’de NDF ve Regülasyonlar
TCMB, NDF piyasalarını genellikle TL üzerinde baskı oluşturan spekülatif araçlar olarak görür. Önemli adımlar:
- 2021 Yasağı: Türkiye’deki bankaların yurtdışı NDF işlemleri yapması yasaklandı. Amaç, TL’ye yönelik manipülasyonu engellemekti.
- Döviz Kuru Hedefleme: TCMB’nin swap piyasası müdahaleleri, NDF fiyatlarını etkileyebilir.
Güncel Durum ve Gelecek
- Artırılmış Talep: 2023’te TL’nin %40’tan fazla değer kaybetmesi, NDF’lere ilgiyi artırdı.
- Küresel Etkenler: Fed faiz artışları ve enerji fiyatları, TRY NDF’lerinin volatilitesini tetikler.
- Regülasyon Beklentileri: TCMB, TL’nin konvertibilitesini artırırsa, NDF kullanımı azalabilir.
Değerlendirme
TRY NDF’ler, TL’nin sınırlı konvertibilitesi ve yüksek riski nedeniyle uluslararası finans sisteminde kritik bir rol oynar. Ancak regülasyonlar ve ekonomik istikrarsızlık, bu araçların kullanımını dinamik bir dengeye zorlamaktadır. Yatırımcılar ve şirketler, NDF’leri kullanırken hem fırsatları hem de riskleri dikkatlice tartmalıdır.
Bu makale, Türk Lirası NDF’lerinin temel prensiplerini anlamak isteyenler için genel bir rehber niteliğindedir.
Çekince
Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.
