Borsa, çoğu insan için rakamların, grafiklerin ve haberlerin dans ettiği soğuk bir mecra gibi görünse de, aslında sosyal bir arenadır. İçinde insanlar vardır, kararlar vardır, korkular, umutlar ve beklentilerle örülmüş bir psikoloji vardır. Bu yüzden borsada sadece ekonomik değil, aynı zamanda sosyolojik bir dinamik de iş başındadır. Burada, yatırımcıyı çoğu zaman en çok zorlayan şey, finansal araçlardan ziyade, toplumsal normlar ile bireysel tercihler arasında kalmaktır.
Toplum, özellikle bizim gibi geleneksel değerlerin güçlü olduğu ülkelerde, para kazanma yolları konusunda hala belirli kalıpları (altın ve dolar almak gibi) muhafaza eder. Borsa ise bu kalıplara pek uymaz. Çünkü burada emek-gelir dengesi bulanıktır. Bazen bir gün içinde büyük paralar kazanılır, bazen aylarca süren araştırma ve sabır hiçbir getiri sağlamaz. Bu yüzden borsaya yatırım yapan birey, çoğu zaman çevresinden şu cümleleri duyar: “Kumar bu iş,” “Çok riskli, uzak dur,” “Gerçekten çalışarak kazanmak varken neden borsa?” Bu söylemler, bireysel tercihlere birer toplumsal müdahaledir.
Bir yatırımcının en büyük ikilemlerinden biri de budur: Kendi analizine, inancına ve hedeflerine göre karar almak mı, yoksa çevresinin sesini dinleyip sosyal kabul görmeye çalışmak mı? Bu ikilem, çoğu zaman fark edilmese de yatırımcının stratejik kararlarını etkiler. Örneğin, uzun vadeli düşünen bir birey, çevresindeki hızlı kazanç örneklerine kapılarak stratejisini bozabilir. Ya da yüksek risk toleransına sahip biri, ailesinin “aman batma” korkusuyla temkinli davranıp fırsatları kaçırabilir. Bireyin zihninde hem finansal hem de sosyal bir müzakere yaşanır.
Toplumsal normlar çoğu zaman güvenlik odaklıdır. Borsa ise belirsizlikle yaşar. Bu çatışma, bireylerin cesaretle karar almasını zorlaştırır. Hele ki yatırım başarısızlıkla sonuçlandığında, “Ben demiştim” diyenlerin sayısı artar. Başarıya ulaşanlarda ise çoğu zaman bu başarı bireysel olarak değil, ‘şansa’ bağlanır. Oysa her yatırım kararı, bir duruşun, bir vizyonun ve çoğu zaman yalnız bir mücadelenin ürünüdür. Ama toplum, bu yalnızlığı anlamaz. Çünkü normlar kalabalıkla var olur; borsa ise bireysel cesaretle.
İşte bu nedenle borsa, sadece mali değil, aynı zamanda kimliksel bir sınavdır. Birey, kendi tercihlerini özgürce sürdürebilmek için kimi zaman aile baskısına, kimi zaman arkadaşlarının alaycı tavırlarına, kimi zaman da toplumun “doğru para kazanma” ahlakına karşı koymak zorunda kalır. Bu direniş, çoğu zaman sessiz olur. Çünkü borsadaki kararlar da, zararlar da çoğunlukla tek başına yaşanır.
Toplumsal normlara karşı tamamen duyarsız kalmak elbette mümkün değildir. Ancak bireysel tercihler bu kadar önemli bir piyasada tamamen sosyal onaya endekslenirse, ortaya ne finansal başarı çıkar, ne de zihinsel huzur. Borsada başarılı olanların ortak noktası, stratejilerinin arkasında durabilmeleri, toplumsal beklentilerle kendi hedeflerini karıştırmamalarıdır.
Çünkü borsa bir aynadır: Hem finansal zekâyı hem de kişisel özgüveni yansıtır. Eğer bu aynaya başkalarının gözlüğüyle bakarsak, gördüğümüz yansıma bize ait olmaz. Bireysel tercihler, toplumsal normlara kurban edilirse, sadece borsa kazançları değil, kişisel tatmin de elden gider. Belki de en önemlisi: Kazanmak sadece para kazanmak değildir; bazen kendi kararına sadık kalmak da bir zaferdir.
