Günümüzde yaşanan ticaret savaşları ve küresel ekonomik gerilimler, Soğuk Savaş benzeri bir jeopolitik rekabete dönüşebilir mi? Bu soruyu yanıtlamak için tarihsel bağlam, benzerlikler, farklılıklar ve olası senaryolar üzerinden analiz yapmak gerekiyor.
1. Tarihsel Bağlam ve Tanımlar
- Soğuk Savaş (1947-1991): ABD ile SSCB arasında ideolojik (kapitalizm vs. komünizm), askeri ve teknolojik rekabetle şekillenen, doğrudan sıcak çatışma olmayan bir dönem.
- Ticaret Savaşları: Ülkelerin gümrük vergileri, kota sınırlamaları veya teknoloji yaptırımları gibi araçlarla ekonomik çıkarlarını koruma mücadelesi (örnek: 2018 ABD-Çin ticaret savaşı).
2. Benzerlikler: Soğuk Savaş Dinamikleri
- Teknolojik Rekabet: Yapay zeka, 5G ve yarıiletkenler gibi kritik teknolojilerde üstünlük mücadelesi (Huawei yasakları, CHIPS Yasası).
- Jeopolitik Bloklaşma: ABD öncülüğünde “Quad”, “AUKUS” gibi ittifaklar vs. Çin’in “Kuşak ve Yol” projesi.
- İdeolojik Gerilim: Demokratik değerler ile otoriter yönetim modelleri arasındaki çatışma (örneğin, TikTok ve Huawei’e yönelik “güvenlik endişeleri”).
- Askeri Gerilimler: Güney Çin Denizi, Tayvan Boğazı ve Ukrayna Savaşı gibi bölgesel krizler.
3. Farklılıklar: Soğuk Savaş’tan Ayrılan Yönler
- Ekonomik Bağımlılık: Çin, küresel tedarik zincirlerinin merkezinde; ABD ile karşılıklı ticaret hacmi 2022’de $690 milyar. SSCB ise kapalı bir ekonomiydi.
- İdeolojik Netlik Eksikliği: Çin, kapitalist küresel sisteme entegre; “komünizm” vurgusu yerine “ulusal çıkar” odaklı politikalar izliyor.
- Küresel Sorunlarda İş Birliği Zorunluluğu: İklim değişikliği, pandemi ve nükleer silahsızlanma gibi konular rekabeti sınırlandırıyor.
- Çok Kutupluluk: AB, Hindistan ve ASEAN ülkeleri gibi aktörlerin “tarafsız” kalma eğilimi, iki kutuplu Soğuk Savaş modelini zayıflatıyor.
4. Senaryolar ve Olası Gelecek
a) Soğuk Savaş 2.0 (Tam Kutuplaşma)
- Ekonomik ve teknolojik “dekoupling” (ayrışma) hızlanır.
- ABD ve Çin liderliğinde iki paralel sistem oluşur: Batı merkezli blok vs. Çin-Rusya ekseni.
- Riskler: Küresel refah düşer, teknoloji standardizasyonu çöker, askeri gerilimler artar.
b) Rekabet İçinde İş Birliği (Yönetilen Çatışma)
- Kritik alanlarda (iklim, sağlık) iş birliği devam ederken, teknoloji ve ticarette sınırlı rekabet.
- Çok taraflı kurumlar (DTÖ, IMF) reforme edilerek arabulucu rol üstlenir.
- Olası Sonuç: Dengeli bir “stratejik rekabet” modeli.
c) Yeniden Çok Taraflılık
- Ticaret savaşlarının ekonomik maliyetleri (enflasyon, tedarik zinciri krizi) ülkeleri uzlaşmaya zorlar.
- Yeni kurallar ve dijital ticaret anlaşmalarıyla küresel sistem yeniden yapılandırılır.
5. Sonuç: Belirsizlik ve İkilemler
- Soğuk Savaş benzeri bir sistem olasılığı düşük, ancak stratejik rekabet kalıcı olacak.
- Kritik Faktörler: Çin’in ekonomik istikrarı, ABD seçimleri, Tayvan krizi ve teknolojik kırılmalar.
- En Gerçekçi Senaryo: “Yarı-soğuk” bir rekabet; sınırlı iş birliği ile birlikte teknoloji, ticaret ve askeri alanlarda gerilim.
Ticaret savaşları, Soğuk Savaş’ın ideolojik saflaşmasından ziyade güç dengelerinin yeniden şekillendiği bir dönemin parçası. Ancak ekonomik karşılıklı bağımlılık, tam bir kutuplaşmayı engelleyecek en önemli faktör olmaya devam ediyor.
