Türkiye, coğrafyası kadar karmaşık bir sosyoekonomik mozaiğe sahiptir. Genç nüfusu, jeopolitik konumu ve tarihsel mirasıyla benzersiz bir potansiyel barındıran ülke, son yıllarda sosyal dinamikler ile ekonomik gerçekler arasındaki gerilimleri derinden hissediyor. Bu gerilimleri anlamak, Türkiye’nin geleceğine dair kritik ipuçları sunabilir.
Tarihsel Kökler: Modernleşme ve Ekonomik Dönüşüm
Türkiye’nin sosyal ve ekonomik yapısı, Cumhuriyet’in kuruluşundan bu yana köklü değişimler geçirdi. Atatürk devrimleriyle hızlanan modernleşme, tarım toplumundan sanayiye, kırsaldan kente doğru evrilen bir toplum yarattı. 1980’lerde benimsenen neoliberal politikalar, serbest piyasa ekonomisine geçişi hızlandırdı ancak eşitsizlikleri de derinleştirdi. 2000’lerdeki AB uyum süreci ve yabancı yatırımlarla büyüyen ekonomi, 2010’lardan itibaren küresel dalgalar ve iç siyasetin etkisiyle sarsıntılar yaşadı.
Sosyal Dinamikler: Çatışma ve Dönüşüm
- Genç Nüfus ve İşsizlik: Nüfusun %15’i 15-24 yaş aralığında olan Türkiye, “genç” bir ülke. Ancak genç işsizliği %20’yi aşan oranlarla, bu dinamizm bir krize dönüşüyor. Üniversite mezunlarının niteliksiz işlerde çalışması, beyin göçünü tetikliyor.
- Kentleşme ve Kimlik Politikaları: Nüfusun %75’i kentlerde yaşıyor. Ancak İstanbul-Ankara-İzmir üçgenindeki refah, Doğu’daki kırsal yoksullukla tezat oluşturuyor. Kentleşme, geleneksel değerler ile modern yaşam arasında kültürel bir gerilim yaratırken, siyaset de bu ayrışmaları besliyor.
- Mülteciler ve Toplumsal Kabullenme: 4 milyonu aşkın Suriyeli mülteci, ekonomik kaynaklar üzerinde baskı oluşturuyor. İşgücü piyasasında ücretlerin düşmesi ve sosyal hizmetlere erişimde yaşanan sıkıntılar, toplumsal huzursuzluğu artırıyor.
Ekonomik Gerçekler: Kırılganlık ve Direnç
- Enflasyon ve TL’nin Değer Kaybı: %60’lar seviyesindeki enflasyon ve TL’nin dolar karşısında son 5 yılda %400’e yakın değer kaybı, halkın alım gücünü eritiyor. Faiz-enflasyon ilişkisindeki politik tercihler, ekonomiyi spekülasyona açık hale getiriyor.
- Dış Borç ve Cari Açık: 2023 itibarıyla 450 milyar doları aşan dış borç ve kronik cari açık, ekonomiyi küresel likidite dalgalarına bağımlı kılıyor.
- Üretim Modelinin Sınırları: Otomotiv, tekstil ve turizme dayalı büyüme modeli, küresel talep şoklarında (COVID, Rusya-Ukrayna Savaşı) kırılganlaşıyor. Teknoloji ve katma değerli üretimdeki yetersizlik, rekabet gücünü zayıflatıyor.
İlişkiler Ağı: Siyaset, Toplum ve Ekonomi
Siyasi istikrar ile ekonomik performans arasındaki bağ, Türkiye’de çarpıcı biçimde görülüyor. 2013 Gezi protestoları ve 2016 darbe girişimi sonrası artan otoriterleşme, yatırımcı güvenini sarsarken, dış politikadaki gerilimler (S-400 krizi, Doğu Akdeniz tartışmaları) ekonomik yaptırımlara yol açtı. Buna karşılık, sosyal yardım programları ve konut projeleri gibi popülist politikalar, kısa vadede toplumsal desteği koruyor ancak kamu maliyesini zorluyor.
Yol Ayrımı: Ne Yapılmalı?
Türkiye’nin sosyal ve ekonomik çıkmazlardan çıkışı, üç alanda köklü reformlar gerektiriyor:
- Eğitim ve İstihdam Uyumu: Genç nüfusu dijital ekonomiye hazırlayacak teknik eğitimler ve girişimcilik destekleri şart.
- Kurumsal Şeffaflık: Bağımsız yargı, yolsuzlukla mücadele ve öngörülebilir politikalar, yabancı yatırım için çekim unsuru olabilir.
- Sosyal Diyalog: Mülteciler, kadın istihdamı ve gelir adaleti gibi konularda taraflar arası diyalog, toplumsal gerilimleri azaltabilir.
Sonuç: Krizden Fırsata
Türkiye, sosyal dinamiklerini bir yük değil, ekonomik dönüşümün itici gücü haline getirebilir. Genç nüfus, jeostratejik konum ve tarım-sanayi-teknoloji potansiyeli, doğru politikalar ile krizleri fırsata çevirebilir. Ancak bunun için, siyasi irade ile toplumsal mutabakatın aynı hedefte buluşması gerekiyor. Unutulmamalıdır: Türkiye’nin hikâyesi, ancak sosyal adalet ve ekonomik akılcılık bir arada ilerlerse başarıya ulaşabilir.
Yazarın Notu: Bu yazı, Türkiye’nin mevcut durumunu anlamaya yönelik bir çerçeve sunmayı amaçlar. Çözümler, ancak çoğulcu bir yaklaşım ve uzlaşma kültürüyle hayat bulabilir.
