Ekonomi yönetiminde “istikrar” kavramı, genellikle sıkı para politikaları ve mali disiplin arasındaki hassas denge üzerinden şekillenir. Bu iki araç, birbirini tamamlayan ancak zamanla çatışma potansiyeli de taşıyan dinamiklerdir. Peki, bu politikalar nasıl işler? Birinin başarısı diğerine ne ölçüde bağlıdır? Gelin, bu ilişkiyi derinlemesine inceleyelim.
1. Sıkı Para Politikaları: Enflasyonla Mücadelenin Silahı
Merkez bankaları, ekonomide fiyat istikrarını sağlamak için sıkı para politikalarını devreye alır. Faiz oranlarının yükseltilmesi, likiditenin azaltılması veya tahvil satışları gibi araçlarla para arzı kontrol edilir. Temel hedef, tüketim ve yatırım harcamalarını dizginleyerek enflasyonu düşürmektir. Örneğin, 1980’lerde ABD Federal Rezerv Başkanı Paul Volcker’ın enflasyonla mücadelede uyguladığı %20’ye varan faiz artışları, bu politikanın radikal bir örneğidir.
Ancak sıkı para politikalarının etkisi, tek başına sınırlıdır. Yüksek faizler, kamu ve özel sektör borçlanma maliyetlerini artırır. Eğer hükümetler mali disiplinden uzaklaşıp bütçe açıklarını finanse etmek için daha fazla borçlanırsa, merkez bankasının çabaları boşa gidebilir. Bu noktada, iki politikanın uyum içinde yürütülmesi kritik hale gelir.ü
2. Mali Disiplin: Devletin “Bütçe Terbiyesi”
Mali disiplin, kamu harcamalarının gelirlerle uyumlu hale getirilmesi ve borç stokunun sürdürülebilir seviyelerde tutulması anlamına gelir. Vergi politikaları, sübvansiyonların kısılması veya sosyal harcamalarda reformlar gibi adımlar, bu disiplinin somut yansımalarıdır.
Ancak mali disiplin, siyasi maliyet doğurur. Özellikle seçim dönemlerinde hükümetler, popülist harcamalara yönelebilir. Bu durumda, merkez bankasının sıkı para politikası ile enflasyonla mücadelesi zorlaşır. Örneğin, Türkiye’de 2018’deki kur şokunun ardından faizlerin yetersiz kalması, mali disiplin eksikliğiyle açıklanmıştı.
3. Sinerji ve Çatışma: İki Politikanın Dansı
Sıkı para politikaları ile mali disiplin arasındaki ilişki, bir yandan sinerji, diğer yandan gerilim üretebilir:
- Sinerji Örneği:
1990’larda Almanya, enflasyonla mücadelede hem Bundesbank’ın agresif faiz politikalarını hem de kamu harcamalarında katı disiplini birleştirdi. Sonuç, Avrupa’nın en istikrarlı ekonomilerinden biri oldu. - Çatışma Örneği:
2010-2015 Yunanistan Krizi‘nde, Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve AB’nin dayattığı kemer sıkma politikaları, hükümetin borç yükü nedeniyle işe yaramadı. Yüksek faizler ve düşük büyüme, borç/GDP oranını daha da kötüleştirdi.
Bu örnekler, iki politikanın ancak koordinasyonla başarılı olabileceğini gösteriyor. Merkez bankası faiz artırırken, hükümetin de bütçe açığını azaltması gerekir. Aksi takdirde, yüksek borç maliyetleri ekonomiyi durgunluğa sürükleyebilir.
4. Güncel Tartışmalar: Pandemi Sonrası Dünyada Dengeler
Kovid-19 sonrası dönemde, birçok ülke hem enflasyonla mücadele hem de kamu borçlarını kontrol altında tutma ikilemiyle karşı karşıya. ABD‘de Fed‘in faiz artışlarına rağmen Biden yönetiminin genişletici mali politikaları, borçlanma maliyetlerini artırıyor. Türkiye‘de ise “yeni mali disiplin” paketiyle bütçe açığı hedeflense de, Merkez Bankası’nın faiz artışlarındaki temkinli tutum, enflasyon beklentilerini zorluyor.
Bu tablo, politika yapıcıların uzun vadeli planlama yapmasının önemini vurguluyor. Sıkı para politikaları kısa vadede acı verse de, mali disiplinle desteklenmezse kalıcı çözüm üretemez.
5. Sonuç: İstikrar İçin Koordinasyon Şart
Ekonomik istikrar, sıkı para politikaları ve mali disiplinin birbirini beslediği bir ortamda mümkündür. Merkez bankaları, hükümetlerin popülist adımlarından bağımsız hareket edebilmeli; hükümetler de bütçe disiplinini siyasi çıkarların önüne koymalıdır. Unutulmamalıdır: Enflasyonla mücadele bir maratondur ve bu maraton, ancak kurumlar arası güven ve uzlaşı ile kazanılır.
Bu bağlamda, Türkiye dahil birçok ülke için ders açıktır: Para politikası tek başına “kurtarıcı” değildir. Ekonomik sağlık, ancak mali disiplinle desteklendiğinde geri kazanılabilir.
