Günümüzde neoliberalizm, ekonomik bir modelin ötesinde, hayatlarımızı şekillendiren bir kültürel kod haline geldi. Serbest piyasa ideolojisinin sosyal dokulara sızması, bireyi “kendi kaderinin mimarı” olarak yüceltirken, dayanışma ve kolektif sorumluluk gibi değerleri gölgeledi. Bu süreçte, bireyselleşen toplumun yeni normları, kim olduğumuzu, nasıl yaşadığımızı ve hatta nasıl mutlu olmamız gerektiğini yeniden tanımlıyor. Peki bu dönüşüm, insanlığı nereye taşıyor?
Kolektiften Bireye: “Kendini Gerçekleştirme”nin İktidarı
Neoliberalizmin kültürel temeli, Friedrich Hayek ve Milton Friedman gibi düşünürlerin “piyasa özgürlüğü” vurgusuna dayanır. Ancak bu özgürlük, yalnızca ekonomik değil; sosyal ilişkileri de dönüştürdü. Sendikaların zayıflaması, kamusal alanların özelleştirilmesi ve “kişisel sorumluluk” naraları, bireyi toplumdan koparıp kendi kabuğuna hapsetti. Artık başarısızlık, sistemin değil, bireyin “yetersizliği” olarak görülüyor.
Bu durum, “kendini gerçekleştirme”yi bir zorunluluğa dönüştürdü. Fitness rejimleri, üretkenlik uygulamaları, kişisel gelişim kitapları… Her anımız, bir “yatırım” olarak pazarlanıyor. Byung-Chul Han’ın deyimiyle, “başarılı olma baskısı”, özgürleştirici değil, tüketen bir pratik halini aldı.
Kimliğin Piyasalaşması: Benliğin Markalaşması
Neoliberal kültür, kimlikleri bile metalaştırdı. Sosyal medyada her profil, bir “kişisel marka”; her paylaşım, bir pazarlama stratejisi. İnstagram influencer’larından LinkedIn’deki kariyer hikayelerine kadar, insanlar kendilerini “ürün” olarak sunmayı öğrendi. Hatta toplumsal hareketler bile bu mantığa yenik düştü.
Bu süreçte, aidiyetlerimiz bile birer “tercih” olarak pazara sunuluyor. Din, siyaset veya sanat, tüketim alışkanlıklarımızla tanımlanır hale geldi.
Yalnız Kalabalıklar: Yeni Normlar ve Yabancılaşma
Neoliberal bireyselleşme, paradoksal bir yalnızlığı besliyor. Sürekli “bağlı” olmamıza rağmen, derin ilişkiler kurmakta zorlanıyoruz. İş yerinde “girişimci ruh” baskısı, evde “mükemmel ebeveyn” kaygısı, bireyi tükenmişliğe sürüklüyor. DSM verilerine göre, anksiyete ve depresyon vakaları son 20 yılda katlanarak arttı.
Aynı zamanda, piyasanın dayattığı “mutluluk” normları, gerçek tatmini bulamayan bireyleri daha da huzursuzlaştırıyor. Mutlu olmadığını itiraf etmek, bir “zaaf” olarak görülüyor.
Özgürlük Yanılsaması: Disiplin ve Denetim
Neoliberalizm, özgürlük vaadiyle yayıldı, ancak yeni denetim mekanizmaları yarattı. Sosyal medya algoritmaları, performans takip sistemleri, hatta kendi kendimize uyguladığımız disiplin… Foucault’nun “biyo-iktidar” kavramı, artık bizzat bireyin içselleştirdiği bir kontrol mekanizmasına dönüştü. “Özgür” seçimlerimiz, aslında piyasanın sınırları içinde şekilleniyor.
Alternatif Arayışları: Dayanışmayı Yeniden İnşa Etmek
Bu karanlık tablo içinde umut ışıkları da yok değil. Dünya genelinde, dayanışma ekonomileri, kooperatifler ve taban hareketleri yükselişte. Gençler, “büyüme” yerine “sürdürülebilirlik“, “rekabet” yerine “iş birliği” kavramlarını sahipleniyor.
Ancak gerçek dönüşüm, kültürel normları kökten sorgulamakla mümkün. Başarıyı gelirle değil, insani değerlerle; mutluluğu tüketimle değil, ilişkilerle tanımlamalıyız. Neoliberalizmin bize dayattığı “yeni normal”leri reddedip, kolektif bir hikâye yazma zamanı.
Sonuç olarak, neoliberal kültür, insanlığı bir açmaza sürükledi: Özgürlük vaadiyle gelen bir kölelik. Bu kısır döngüyü kırmak, ancak bireyi toplumdan, insanı doğadan, kalbi piyasadan özgürleştirmekle mümkün. Unutmamalı: Gerçek ilerleme, ancak birlikte inşa edilir.
