Küresel krizler, finansal piyasaları derinden sarsan ve analiz yöntemlerini sorgulatan dönüm noktalarıdır. Temel analiz, şirketlerin finansal sağlığını ve makroekonomik verileri inceleyerek “gerçek değeri” bulmayı hedefler. Teknik analiz ise geçmiş fiyat hareketlerinden geleceği okumaya çalışır. Ancak bu yöntemler, 2008 mortgage krizi, COVID-19 paniği veya Ukrayna-Rusya savaşı gibi küresel şoklarda genellikle çöküşe geçer. Peki neden?
1. Küresel Krizlerin Doğası: Belirsizlik ve Sistemik Risk
Krizler, öngörülemez ve çok boyutlu riskler yaratır. Örneğin, 2020’de COVID-19’un yayılmasıyla birlikte tedarik zincirleri çöktü, tüketim davranışları aniden değişti. Bu durumda temel analizin dayandığı “şirket kârlılığı” veya “sektörel büyüme” tahminleri bir anda geçersiz hale geldi. Benzer şekilde, teknik analizin güvendiği tarihsel desenler (baş-omuz formasyonu, Fibonacci seviyeleri) işlemez oldu çünkü piyasa “tarihte benzeri görülmemiş” bir senaryoya tepki veriyordu.
Örnek: 2008’de Lehman Brothers’ın batışı sırasında, temel analiz yapanlar şirketin bilançosundaki riskleri gözden kaçırdı. Teknik analistler ise S&P 500’ün 200 günlük hareketli ortalamasının “dip” sinyali vermesini beklerken endeks %50’ye yakın düştü.
2. Temel Analizin Çıkmazı: Veriler Geride Kalır
Temel analiz, geçmiş verilere dayanır. Oysa krizler anında piyasa, “geleceğin belirsizliğini” bugüne yansıtır. Şirketlerin kâr raporları veya borç oranları gibi veriler, krizin dinamiklerine ayak uyduramaz. Örneğin, COVID-19 döneminde birçok şirketin 2019 verileri, 2020’nin ikinci çeyreğinde tamamen anlamsızlaştı. Ayrıca, merkez bankalarının ani faiz indirimleri veya hükümet destek paketleri gibi politik müdahaleler, şirket değerlemesini “yapay” olarak değiştirdi.
Örnek: 2020’de havayolu şirketleri hisseleri, devlet yardımları sayesinde temel analizin öngördüğünden daha az değer kaybetti. Bu durumda, “kurtarılacak mı?” sorusu, bilanço verilerinden daha kritik hale geldi.
3. Teknik Analizin Kırılganlığı: Volatilite ve Likidite Tuzağı
Teknik analiz, likidite ve istikrar varsa işler. Ancak krizlerde aşırı volatilite, destek/direnç seviyelerini anlamsız kılar. Örneğin, Mart 2020’de VIX (korku endeksi) 85’e fırlarken, Bitcoin dahil tüm varlıklar aynı anda satıldı. Bu kaotik ortamda, RSI (Göreceli Güç Endeksi) aşırı alım/aşırı satım sinyalleri sürekli hata verdi. Ayrıca likidite düşüşü, teknik analistlerin öngördüğü fiyat hedeflerini imkansız hale getirdi.
Örnek: 2022’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle Brent petrolü 130 doları aştı. Teknik analize göre bu seviye “aşırı alım” işaretiydi, ancak temel arz şoku nedeniyle fiyatlar haftalarca yüksek kaldı.
4. Psikoloji ve Sürü Davranışı: Analizi Aşan Bir Güç
Krizlerde piyasaları yöneten akıl değil, korku ve paniktir. “Sürü psikolojisi”, mantıklı değerlemeleri bir kenara iter. Yatırımcılar, likidite ihtiyacı nedeniyle kârlı pozisyonlarını bile satar. Bu ortamda, temel analizin “uzun vadeli değer” argümanı veya teknik analizin “dip alım” stratejisi işe yaramaz.
Örnek: GameStop olayında (2021), Reddit kullanıcılarının organize alımları, teknik ve temel analizi tamamen devre dışı bıraktı. Hisse, şirketin gerçek değerinin 20 katına çıktı.
5. Algoritmalar ve Yüksek Frekanslı İşlemler: İnsan Üstü Hız
Modern krizlerde, algoritmik trader’ların saniyelik işlemleri fiyatları manipüle eder. Örneğin, 2010’da “Flash Crash”te Dow Jones 10 dakikada %9 düştü. Bu tür olaylarda, teknik analizin “grafik desenleri” anlık likidite dalgalanmalarına yenik düşer.
Peki Yatırımcı Ne Yapmalı?
- Diversifikasyon: Krizlerde tüm varlıklar aynı yönde hareket etse de altın, tahvil gibi güvenli limanlar kısmi koruma sağlar.
- Risk Yönetimi: Stop-loss ve pozisyon büyüklüğü kontrolü, teknik analizden daha kritiktir.
- Likidite: Nakit, krizde en değerli varlıktır.
- Uzun Vadeli Bakış: Krizler geçicidir; temel analiz, ancak istikrar döndüğünde işe yarar.
Küresel krizler, finansal analizin sınırlarını gösterir. Bu dönemlerde piyasaları anlamak için ekonomi veya matematikten çok, davranışsal finans ve kriz psikolojisi okumak gerekir. Unutmayın: Piyasalar mantıkla değil, insanlarla hareket eder.
