COVID-19 pandemisi, insanlık tarihinin en derin küresel krizlerinden biri olarak kayıtlara geçti. Ancak bu kriz, yalnızca bir sağlık sorunu değil, aynı zamanda ekonomik sistemlerin kırılganlığını ve birbiriyle olan bağlantısallığını da gözler önüne serdi. 2020’de başlayan süreç, tedarik zincirlerinden dijital dönüşüme, çalışma modellerinden devletlerin sosyal politikalarına kadar her alanda köklü değişimlere yol açtı. Bugün, pandemi sonrası dünya düzeni şekillenirken, ekonomik dayanıklılık kavramı hiç olmadığı kadar kritik bir önem kazandı.
Kırılganlıktan Dayanıklılığa: Pandeminin Ekonomik Dersleri
Pandemi, küreselleşmenin “tek bir dünya” vizyonunun ne kadar kırılgan olabileceğini gösterdi. Çin’de başlayan bir virüs, haftalar içinde Avrupa’daki fabrikaların durmasına, Afrika’da gıda fiyatlarının fırlamasına ve Latin Amerika’da işsizliğin artmasına neden oldu. Bu süreçte, “just-in-time” (tam zamanında) üretim modeli çöktü, sağlık sistemleri yetersiz kaldı ve dijital altyapının önemi anlaşıldı.
Ancak kriz, aynı zamanda dirençli ekonomilerin nasıl ayakta kalabileceğine dair ipuçları da verdi. Örneğin, Güney Kore ve Tayvan gibi ülkeler, hızlı dijital adaptasyon ve tedarik zinciri çeşitlendirmesiyle ekonomik daralmayı sınırladı. Almanya’nın kısa çalışma ödeneği (Kurzarbeit) modeli, işsizlik artışını engelleyerek sosyal istikrarı korudu. Bu örnekler, dayanıklılığın sadece finansal kaynaklarla değil, esnek politikalar, stratejik planlama ve teknolojik altyapı ile mümkün olduğunu kanıtladı.
Yeni Dünya Düzeni: Çok Kutupluluk ve Bölgeselleşme
Pandemi sonrası dünya, küreselleşmenin yerini “bölgeselleşme” ve “yerelleşme” eğilimlerine bıraktığı bir döneme girdi. ABD’nin CHIPS Yasası ve Avrupa’nın “Chips Yasası” gibi girişimler, stratejik sektörlerde kendi kendine yeterliliğe odaklandığının sinyallerini veriyor. Çin ise “Dual Circulation” (Çift Dolaşım) politikasıyla iç pazarı güçlendirirken, küresel etkisini sürdürme stratejisini benimsedi.
Bu yeni düzende, ülkeler ve bölgeler arasındaki ekonomik iş birşliği modelleri de değişiyor. Örneğin, Asya-Pasifik’te RCEP (Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık) gibi anlaşmalar, ticaretin Batı merkezli olmaktan çıkabileceğini gösteriyor. Ancak bu bölgeselleşme, korumacılık ve ticaret savaşları riskini de beraberinde getiriyor.
Ekonomik Dayanıklılığın Üç Temel Sütunu
- Dijital Dönüşüm ve Yeşil Ekonomi:
Pandemi, dijitalleşmenin bir lüks değil, zorunluluk olduğunu kanıtladı. Uzaktan çalışma, e-ticaret ve yapay zeka tabanlı çözümler, ekonomilerin devamlılığı için hayati hale geldi. Ancak dijital uçurumun derinleşmesi (5.3 milyar insanın hâlâ düzenli internet erişimi yok) yeni eşitsizliklere yol açıyor. Aynı şekilde, iklim kriziyle mücadele için yeşil yatırımlar (yenilenebilir enerji, elektrikli araçlar, karbon vergisi) artık bir tercih değil, zorunluluk. Avrupa Yeşil Mutabakatı, bu alanda küresel bir standart oluşturma çabasının somut örneği. - Sosyal Dayanıklılık ve Kapsayıcılık:
Kriz dönemlerinde toplumun en savunmasız kesimlerini koruyamayan sistemler, kaosa sürükleniyor. İskandinav ülkelerinin evrensel sosyal güvenlik modelleri, ABD’deki gelir eşitsizliği ve Hindistan’daki dijital eğitim uçurumu karşılaştırıldığında, sosyal politikaların ekonomik dirençteki rolü netleşiyor. Dayanıklı bir ekonomi, ancak eğitim, sağlık ve sosyal koruma ağları güçlendirildiğinde inşa edilebilir. - Çok Taraflılık ve Küresel İş Birliği:
Hiper-bağlantılı bir dünyada, tek bir ülkenin krizi tek başına yönetmesi imkansız. Aşı üretiminde yaşanan “milliyetçilik”, küresel eşitsizliği derinleştirdi. Buna karşılık, COVAX gibi iş birliği girişimleri, kolektif çözümlerin önemini hatırlattı. Yeni dünya düzeni, uluslararası kurumların (IMF, Dünya Bankası, WHO) reforme edilmesini ve daha adil bir temsiliyet sistemini gerektiriyor.
Sonuç: Geleceği Şekillendirmek İçin Ne Yapmalı?
Pandemi sonrası dünya, “daha iyi bir normal” inşa etmek için eşsiz bir fırsat sunuyor. Ancak bu fırsat, ancak şu adımlarla değerlendirilebilir:
- Stratejik Sektörlerde Yerelleşme: Kritik malzemeler (yarı iletkenler, ilaç ham maddeleri) için bölgesel üretim merkezleri oluşturmak.
- Dijital Altyapıda Eşitlik: Gelişmekte olan ülkelere teknoloji transferi ve finansman sağlamak.
- İklim Odaklı Yatırımlar: Fosil yakıt sübvansiyonlarını yeşil enerjiye kaydırmak.
- Sosyal Sözleşmeyi Yeniden Tanımlamak: Evrensel temel gelir, ücretsiz eğitim ve sağlık hizmetleri gibi politikaları tartışmaya açmak.
Yeni dünya düzeni, ne tamamen küresel ne de tamamen ulusal olacak. Aksine, “glokal” bir denge üzerine kurulmalı: Küresel iş birliği ile yerel esnekliği harmanlayan, insan odaklı ve gezegenin sınırlarını gözeten bir sistem. Ekonomik dayanıklılık, ancak bu denge sağlandığında anlam kazanacak.
Kapanış Notu: Tarih, krizlerin aynı zamanda dönüşüm fırsatları olduğunu gösteriyor. Pandemi sonrası dünya, bu fırsatı kaçırmamak için kolektif bir vizyon gerektiriyor.
