Dünya ekonomisi, 21. yüzyılın başından bu yana birbirini izleyen krizlerle sarsılmakta, küresel sistem her geçen gün daha karmaşık, daha kırılgan ve daha belirsiz bir hal almaktadır. Pandemiler, savaşlar, iklim değişikliği, borç krizleri, dijital dönüşüm ve jeopolitik gerilimler, artık birbirinden bağımsız değil, iç içe geçmiş yapılar olarak küresel finansal sistemi derinden etkilemektedir. Bu yazıda, günümüzün en önemli on küresel ekonomik ve finansal sorununu ve bunlara yönelik çözüm yollarını bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirmeye çalışacağız.
İlk olarak, gelir eşitsizliği sorunu tüm dünyada derinleşmektedir. Gelişmiş ülkelerde bile servet dağılımı adaletsizleşmiş, orta sınıf giderek erimeye başlamıştır. Bu durum hem ekonomik büyümeyi yavaşlatmakta hem de toplumsal huzursuzluklara zemin hazırlamaktadır. Bu sorunun çözümü, sadece vergi oranlarını artırmakla değil, eğitim, sağlık ve dijital erişim gibi temel hizmetleri eşitlikçi biçimde yaygınlaştırmakla mümkündür. Sosyal adalet, artık sadece etik bir tercih değil, ekonomik istikrarın da ön koşuludur.
İkinci olarak, iklim değişikliğiyle bağlantılı ekonomik maliyetler giderek artmaktadır. Tarım, enerji, ulaşım ve sanayi sektörleri bu dönüşümden doğrudan etkilenmekte, yeni yatırım modelleri kaçınılmaz hale gelmektedir. Fosil yakıtlara bağımlılık azalmadan iklim kaynaklı krizlerin önü alınamaz. Bu bağlamda, yeşil yatırımların teşviki, karbon vergileri, sürdürülebilir altyapı yatırımları ve çevreci finansal araçların geliştirilmesi zorunludur.
Üçüncü büyük sorun, gelişmekte olan ülkelerin borç yüküdür. Uluslararası finansal sistem, çoğu zaman bu ülkeleri borç sarmalına itmekte, büyüme yerine ödeme kabiliyetine odaklanmaktadır. Borç yapılandırmalarının şeffaf, hakkaniyetli ve kalkınmayı önceliklendiren bir yaklaşımla ele alınması gerekmektedir. IMF ve Dünya Bankası gibi kurumların bu noktada daha yapıcı roller üstlenmesi şarttır.
Dördüncü sorun, gıda ve enerji fiyatlarındaki küresel dalgalanmalardır. Pandemi sonrası dönemde arz zincirlerinde yaşanan kırılmalar ve jeopolitik gerilimler bu piyasaları daha da hassas hale getirmiştir. Bu tür kırılganlıkların önüne geçmek için, bölgesel işbirlikleriyle stratejik rezervler kurulmalı, üretim merkezleri çeşitlendirilmeli ve spekülatif sermaye hareketlerine karşı düzenleyici önlemler alınmalıdır.
Beşinci olarak, teknolojik dönüşüm ve dijitalleşme, ekonomik eşitsizliği tetikleyen yeni bir faktör haline gelmiştir. Yüksek teknolojilere erişimi olan ülkeler hızla gelişirken, dijital uçurum genişlemektedir. Teknolojik yatırımların tüm ülkelere adil biçimde yayılması, dijital okuryazarlığın artırılması ve internet altyapısının kamusal bir hizmet olarak ele alınması, bu farkı kapatmanın temel yollarıdır.
Altıncı sorun, finansal sistemdeki düzenleme eksiklikleridir. Kripto para piyasalarından gölge bankacılığa kadar birçok alanda hâlâ açıklar bulunmaktadır. Bu açıklıklar kriz anlarında tüm sistemin çökmesine neden olabilecek boyuttadır. Uluslararası finansal kurumlar, daha sıkı denetim mekanizmaları geliştirmeli ve teknolojik yeniliklere uygun hukuki çerçeveleri hızla hayata geçirmelidir.
Yedinci olarak, küresel ticaret sisteminde korumacılığın artışı ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Özellikle büyük ekonomiler arasında yaşanan ticaret savaşları, tedarik zincirlerini zayıflatmakta, üretim ve yatırım kararlarını olumsuz etkilemektedir. Serbest ve adil ticaret ilkeleri yeniden yapılandırılmalı; Dünya Ticaret Örgütü gibi yapılar daha etkin hale getirilmelidir.
Sekizinci sorun, genç işsizliktir. Birçok ülkede genç nüfus, eğitim sistemlerinin piyasayla uyumsuzluğu ve ekonomik durgunluk nedeniyle işsizlik sarmalına girmiştir. Bu durum sosyal çöküşlere, beyin göçüne ve radikalleşmeye yol açabilmektedir. Gençlerin yeteneklerine uygun iş alanlarının yaratılması, girişimciliğin teşviki ve mesleki eğitimin güçlendirilmesi elzemdir.
Dokuzuncu olarak, küresel enflasyon baskısı son yıllarda yeniden gündeme gelmiştir. Merkez bankalarının genişlemeci para politikaları, arz kısıtları ve enerji maliyetleri birleşince fiyatlar hızla yükselmiş, alım gücü düşmüştür. Enflasyonla mücadelede para politikalarının yanında üretim teşviklerinin de devreye girmesi gerekir; çünkü sadece faiz artırarak değil, arzı artırarak da enflasyonla baş edilebilir.
Son olarak, dünya genelinde güven krizleri ekonomik istikrarı tehdit etmektedir. Siyasi belirsizlikler, savaşlar, otoriter rejimlerin yükselişi ve demokratik kurumlara olan inancın azalması, yatırım ortamını bozmakta ve sermaye akışlarını dengesiz hale getirmektedir. Bu bağlamda hukuk devleti, ifade özgürlüğü ve demokratik denge-denetleme mekanizmalarının güçlendirilmesi, ekonomik güvenin yeniden tesisi için ön koşuldur.
Küresel ekonomik ve finansal sorunlar birbirinden bağımsız değil, iç içe geçmiş bir sistemin farklı yüzleridir. Bu sorunlara çözüm ararken ulusal reflekslerle değil, küresel işbirlikleriyle hareket edilmelidir. Çünkü dünya, artık hiçbir ülkenin tek başına çözüm üretemeyeceği kadar iç içe geçmiş bir ekonomik gerçeklik içinde var olmaktadır. Bu nedenle çözüm yolları, sadece teknik değil, aynı zamanda etik ve siyasi bir perspektifi de içinde barındırmalıdır. Aksi takdirde, krizlerin döngüsü daha da hızlanacak ve bugünün sorunları, yarının krizlerini büyüterek karşımıza çıkaracaktır.
