Küresel ekonomik krizler, dijital dönüşüm ve otomasyon dalgası, işsizliği 21. yüzyılın en büyük sosyoekonomik sorunlarından biri haline getirdi. Ancak bu karanlık tabloda umut veren iki ışık var: sosyal girişimcilik ve kooperatifler…
1. Sosyal Girişimcilik: Kârın Ötesinde Bir Misyon
Sosyal girişimcilik, ticari faaliyetlerle toplumsal faydayı birleştiren bir model. Bu alanda öncü isimlerden Muhammad Yunus’un kurduğu Grameen Bank, mikro kredilerle yoksulluğu azaltırken milyonlarca kişiye istihdam sağladı. Benzer şekilde, TOMS Shoes “Bir Al, Bir Bağışla” modeliyle hem kâr elde ediyor hem de ihtiyaç sahiplerine destek oluyor.
Neden Etkili?
- Yerel Sorunlara Yerel Çözümler: Sosyal girişimler, toplumun ihtiyaçlarını doğrudan gözlemleyerek (örneğin tarımda verimsizlik, genç işsizliği) çözüm üretir.
- Sürdürülebilir İstihdam: Geleneksel yardım modellerinin aksine, insanlara “balık vermek” yerine “balık tutmayı öğretir.” Örneğin, Hindistan’daki Selco Foundation, güneş enerjisi sistemleri kurarak kırsalda elektrik mühendisliği iş alanları yarattı.
- Gençler ve Kadınlar İçin Fırsat: Türkiye’de KODA (Köy Okulları Değişim Ağı), kırsaldaki öğretmen ve öğrencilere eğitim desteği sağlarken, gönüllü gençlere proje yönetimi deneyimi kazandırıyor.
Zorluklar:
- Finansmana erişim (özellikle gelişmekte olan ülkelerde),
- Ölçeklenme sorunu,
- Devlet ve özel sektörün yeterli desteği sağlamaması.
2. Kooperatifler: Dayanışma Ekonomisinin Gücü
Kooperatifler, üyelerinin ortak mülkiyet ve demokratik karar alma ilkeleriyle yönetilen işletmeler. Dünya genelinde 3 milyondan fazla kooperatif, 280 milyon kişiye istihdam sağlıyor. İspanya’daki Mondragon Corporation, 80 bin çalışanıyla Avrupa’nın en büyük kooperatiflerinden biri. Türkiye’de ise tarım kooperatifleri, üreticileri aracıları bypass ederek pazara doğrudan ulaştırıyor.
Neden Etkili?
- Gelir Adaleti: Kooperatiflerde kâr, üyeler arasında eşit dağıtılır. Bu, gelir eşitsizliğini azaltır.
- Krizlere Dayanıklılık: 2008 krizinde ABD’deki kooperatiflerin batma oranı, geleneksel şirketlere göre %5 daha düşüktü.
- Yerel Ekonomiyi Canlandırma: Örneğin, İzmir’deki Bornova Kadın Kooperatifi, ev üretimi gıda ve el işlerini pazarlayarak kadınların ekonomik özgürlüğünü artırıyor.
Zorluklar:
- Kooperatif kültürünün yaygın olmaması,
- Finansman ve devlet teşviklerinin yetersizliği,
- Bürokratik engeller.
3. Sosyal Girişimcilik ve Kooperatifler: Neden Birlikte Çalışmalı?
Bu iki model, birbirini tamamlayarak işsizlikle mücadelede sinerji yaratabilir:
- Kaynak Paylaşımı: Sosyal girişimlerin yenilikçi fikirleri, kooperatiflerin yerel ağlarıyla birleşebilir. Örneğin, bir tarım kooperatifi, sosyal bir girişimin geliştirdiği dijital pazarlama uygulamasını kullanarak ürünlerini daha geniş kitlelere ulaştırabilir.
- Eğitim ve Mentorluk: Sosyal girişimciler, kooperatif üyelerine dijital okuryazarlık veya finans yönetimi eğitimleri verebilir.
- Hibrit Modeller: Türkiye’de Kadıköy Kooperatifi, hem kooperatif hem sosyal girişim mantığıyla çalışarak yerel üreticileri destekliyor ve atölyeler düzenliyor.
4. Devlete ve Özel Sektöre Düşen Görevler
- Teşvikler ve Vergi Kolaylıkları: Kooperatifler ve sosyal girişimler için KDV istisnası, düşük faizli krediler.
- Eğitim Programları: Belediyeler ve STK’lar aracılığıyla girişimcilik ve kooperatifçilik eğitimleri.
- Altyapı Desteği: Kırsalda kooperatifler için depolama tesisleri, şehirlerde sosyal girişim kuluçka merkezleri.
- Farkındalık Kampanyaları: Tüketicilerin kooperatif ürünlerini ve sosyal girişim markalarını tercih etmesi için bilinçlendirme çalışmaları.
Sonuç: İşsizlikle Mücadelede Yeni Bir Dil Gerekli
İşsizlik, yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda ahlaki bir sorundur. Sosyal girişimcilik ve kooperatifler, insanı merkeze alan, dayanışmacı ve sürdürülebilir bir ekonomiyi inşa etmenin anahtarı olabilir. Bu modelleri desteklemek, yalnızca istihdam yaratmakla kalmaz, aynı zamanda toplumsal adalet ve çevresel sürdürülebilirlik hedeflerine de hizmet eder.
Unutmayalım: Bir kişiye iş vermek, yalnızca bir ailenin değil, tüm toplumun kaderini değiştirir.
— “En büyük sermaye, insana yapılan yatırımdır.”
