Hedge Oranı: Finansal Risk Yönetiminin Temel Taşı
Finansal piyasalarda belirsizlik kaçınılmazdır. Fiyat dalgalanmaları, döviz kuru riski, faiz oranı değişimleri yatırımcılar ve şirketler için önemli tehditler oluşturur. İşte bu riskleri minimize etmek veya kontrol altına almak için kullanılan en temel stratejilerden biri hedging (riskten korunma) ve bu stratejinin kalbinde yer alan kavram ise hedge oranı’dır. Bu makalede, hedge oranının ne olduğunu, nasıl hesaplandığını, farklı türlerini ve pratikteki önemini detaylıca inceleyeceğiz.
- Hedge Oranı (Korunma Oranı) Nedir?
Hedge oranı, maruz kalınan riski (örneğin, elinizdeki mal varlık) minimize etmek için alınan ters yönlü finansal pozisyonun (örneğin, vadeli işlem sözleşmesi) optimal miktarını belirleyen ölçüttür. Basitçe, “Risk altındaki varlığımı korumak için kaç adet hedge aracı (türev ürün) kullanmalıyım?” sorusunun cevabıdır.
Hedging, bir sigorta poliçesine benzetilebilir. Hedge oranı ise, bu sigortadan almanız gereken optimal teminat miktarıdır. Oran çok düşükse (“eksik korunma”) yeterli koruma sağlanamaz. Oran çok yüksekse (“aşırı korunma”) gereksiz maliyetlere ve hatta spekülatif bir pozisyona dönüşebilir, bu da ek risk getirebilir. Dolayısıyla doğru hedge oranını belirlemek, etkin bir risk yönetiminin olmazsa olmazıdır.
- Hedge Oranı Nasıl Hesaplanır? Temel Formül
Hedge oranının hesaplanması, kullanılan hedge aracına ve korunulan riskin türüne göre değişiklik gösterir. Ancak en yaygın ve teorik olarak temel alınan yöntem, Minimum Varyans Hedge Oranı’dır. Bu yöntem, korunan portföyün değerindeki dalgalanmayı (varyansı) minimize etmeyi amaçlar.
Minimum Varyans Hedge Oranı (h*) aşağıdaki formülle hesaplanır:
h = ρ * (σ_S / σ_F)*
Buradaki değişkenler:
· h*: Optimal hedge oranı
· ρ (Rho): Spot piyasa fiyatı (S) ile futures piyasa fiyatı (F) arasındaki korelasyon katsayısı. (-1 ile +1 arasında değer alır; +1 mükemmel pozitif korelasyonu ifade eder).
· σ_S (Sigma_S): Spot fiyatlarındaki değişimin standart sapması.
· σ_F (Sigma_F): Futures fiyatlarındaki değişimin standart sapması.
Kullanılacak Futures Sözleşme Sayısının Hesaplanması:
Hedge oranını(h*) bulduktan sonra, ihtiyaç duyulan futures sözleşme sayısı şu formülle bulunur:
N = h * (Korunacak Pozisyonun Büyüklüğü) / (Bir Futures Sözleşmenin Büyüklüğü)*
Örnek Hesaplama:
Diyelim ki bir şirket 1.000.000 varil ham petrolü 3 ay sonra satmayı planlıyor.Her bir ham petrol futures sözleşmesi 1.000 varili temsil ediyor.
· Yapılan istatistiksel analizler sonucu, spot ham petrol fiyatı ile futures fiyatı arasındaki korelasyon (ρ) = 0.95 olarak bulunuyor.
· Spot fiyatların standart sapması (σ_S) = %4
· Futures fiyatların standart sapması (σ_F) = %3.5
h = 0.95 * (0.04 / 0.035) ≈ 1.086*
Bu, riski minimize etmek için spot pozisyondaki her bir birim varlık için yaklaşık 1.086 birim futures sözleşmesine ihtiyaç duyulduğunu gösterir.
Futures Sözleşme Sayısı (N):
N= 1.086 * (1.000.000 varil) / (1.000 varil/sözleşme) = 1.086 sözleşme.
Pratikte küsüratlı sözleşme alınamayacağı için, bu durumda 1.086 sözleşme, ya 1.080 ya da 1.090’a yuvarlanarak işlem yapılır. Bu örnekte, korunma oranı 1’e çok yakın olduğundan, basitçe 1.000 sözleşme ile de (oran=1) korunulabilirdi, ancak minimum varyans modeli daha hassas bir sonuç vermiştir.
- Başlıca Hedge Oranı Türleri
Pratikte farklı amaçlar ve piyasa koşulları için çeşitli hedge oranı türleri kullanılır.
a) Naif (Saf) Hedge Oranı (1:1 Oranı)
En basit yaklaşımdır.Hedge oranının 1.0 olduğu varsayılır. Yani, risk altındaki varlığın her bir birimi için, tam olarak bir birim türev aracı (genellikle futures) kullanılır. Bu yöntem, spot varlık ile futures sözleşmenin fiyat hareketlerinin neredeyse mükemmel uyumlu olduğu durumlarda (örneğin, endeks fonlarını endeks futures’leri ile hedge etmek) etkilidir. Ancak temel risk (spot ve futures fiyatları arasındaki farkın değişmesi) yüksekse etkinliğini kaybeder.
b) Minimum Varyans Hedge Oranı (MVHR)
Yukarıda detaylıca açıklanan,varyansı minimize etmeye odaklanan en yaygın istatistiksel yöntemdir. Temel riski açıkça dikkate aldığı için Naif hedge oranına göre genellkle daha etkindir.
c) Hisse Senedi Beta Hedge Oranı
Bir hisse senedi portföyünü,hisse senedi endeks futures’leri ile hedge ederken kullanılır. Burada hedge oranı olarak portföyün beta katsayısı kullanılır. Beta, portföyün piyasaya (endekse) göre ne kadar hareketli olduğunu gösterir.
· Hedge Oranı (h) = Portföy Beta Katsayısı
· Eğer portföyün beta’sı 1.2 ise, piyasa %10 düştüğünde portföyün %12 düşmesi beklenir. Bu nedenle, riski hedge etmek için Naif oran (1.0) yerine 1.2 oranı kullanılır.
d) Duraysız (Time-Varying) Hedge Oranları
Geleneksel modeller hedge oranının sabit olduğunu varsayar.Ancak gerçek piyasalarda fiyatlar arasındaki ilişki (korelasyon ve volatilite) zamanla değişir. Duraysız hedge oranları, ARCH/GARCH gibi ekonometrik modeller kullanarak bu dinamik yapıyı hesaba katarak hedge oranının zaman içinde nasıl değiştiğini tahmin etmeye çalışır. Bu, daha gelişmiş ve karmaşık bir yöntemdir.
- Hangi Hedge Oranı Türü Ne Zaman Kullanılır?
· Naif Hedge Oranı: Hızlı, basit ve işlem maliyeti düşük çözümlerde, temel riskin düşük olduğu highly correlated piyasalarda (altın, major döviz çiftleri).
· Minimum Varyans Hedge Oranı: Temel riskin belirgin olduğu emtia piyasalarında (ham petrol, buğday, mısır) ve daha hassas bir koruma gerektiren durumlarda. En yaygın kullanılan yöntemdir.
· Beta Hedge Oranı: Özellikle bireysel hisse senedi veya hisse senedi portföyü hedging’inde.
· Duraysız Hedge Oranları: Finansal kriz, volatilite patlaması gibi olağanüstü dönemlerde veya yüksek frekanslı trading stratejilerinde.
- Hedge Oranını Etkileyen Faktörler
· Vade (Teslim Tarihi) Uyumu: Futures sözleşmesinin vadesi ile spot pozisyonun tarihi ne kadar uyumluysa, temel risk o kadar düşük ve hedge oranı 1’e o kadar yakın olur.
· Korelasyon (ρ): Spot ve futures fiyatları arasındaki korelasyon ne kadar yüksekse, hedging o kadar etkili olur.
· Volatilite (σ_S ve σ_F): Piyasanın oynaklığı hedge oranının büyüklüğünü doğrudan etkiler.
· Faiz Oranları ve Teminat Maliyetleri: Hedge pozisyonunu açık tutmanın getirdiği finansal maliyetler.
- Sonuç
Hedge oranı, risk yönetiminin sadece bir “pozisyon almak” olmadığını, “ne kadar pozisyon alınacağının” stratejik bir karar olduğunu gösteren kritik bir metrikdir. Doğru hesaplanmış bir hedge oranı, şirketlerin nakit akışlarını stabilize ederek beklenmedik zararları önlemesine, yatırımcıların portföy getirilerini daha istikrarlı hale getirmesine olanak tanır. Basit bir 1:1 oranından, karmaşık ekonometrik modellere uzanan bu yelpaze, finansal piyasaların dinamik yapısına uyum sağlama çabasının bir yansımasıdır. Etkin bir hedging stratejisi, doğru hedge oranı seçimiyle başlar.
