1. Gümrük Vergisi: Tanımı ve Tarihsel Arka Plan
Gümrük vergisi, bir ülkenin sınırlarından içeri giren yabancı mallara uygulanan bir tür vergi veya tarifedir. Temel amacı, yerli üreticileri yabancı rekabetten korumak, devlete gelir sağlamak ve bazen de belirli ülkelerle ticari ilişkileri düzenlemektir.
- Tarihçe: Gümrük vergileri, antik medeniyetlerden beri ticaretin kontrolünde kullanılmıştır. Modern anlamda ise, 19. yüzyılda sanayi devrimiyle korumacı politikaların bir aracı haline geldi. Örneğin, ABD’de 1930’da çıkan Smoot-Hawley Tarife Yasası, Büyük Buhran’ı şiddetlendiren korumacı önlemlerden biri olarak tarihe geçti.
- Türleri:
- Koruyucu Vergiler: Yerli endüstrileri korumak için yüksek oranlıdır.
- Gelir Vergileri: Devlet bütçesine kaynak sağlamayı hedefler (genellikle düşük oranlı).
- Misilleme Vergileri: Ticaret savaşlarında karşılıklı olarak uygulanır.
2. Trump’ın Gümrük Vergisi Politikaları
Donald Trump, 2017-2021 arasındaki başkanlığı sırasında “America First” (Önce Amerika) sloganıyla korumacı politikaları ön plana çıkardı. Özellikle Çin, AB ülkeleri, Kanada ve Meksika’ya yönelik gümrük vergilerini artırdı.
Başlıca Uygulamalar:
- Yeni Tarifeler (2025):
- 185 ülkenin içinde olduğu en az %10 ‘la başlayan yeni gümrük vergisi uygulamaları.
- Çin’e Karşı Tarifeler (2018-2020):
- Section 301: Çin’in teknoloji hırsızlığı ve zorunlu teknoloji transferi uygulamalarına misilleme olarak, 250 milyar dolarlık Çin malına %25’e varan vergiler getirildi.
- Ticaret Savaşı: Çin, ABD tarım ürünleri (soya fasulyesi, domuz eti) ve sanayi mallarına karşılık verdi. 2019’da Huawei yaptırımları gibi önlemlerle çatışma derinleşti.
- Çelik ve Alüminyum Tarifeleri (2018):
- Section 232: Ulusal güvenlik gerekçesiyle, çelik ürünlerine %25, alüminyuma %10 vergi kondu. Başta AB, Kanada ve Türkiye olmak üzere müttefikler tepki gösterdi.
- Diğer Ülkelerle Gerilimler:
- AB ile otomobil tarifeleri tartışmaları, Meksika-Kanada ile USMCA anlaşması sürecinde vergi tehditleri.
3. Trump’ın Gümrük Vergilerini Uygulama Nedenleri
Trump’ın bu politikalarının ardında yatan temel motivasyonlar şunlardı:
- Ticaret Açıklarını Azaltmak: ABD’nin 2017’de Çin ile 375 milyar dolarlık ticaret açığı vardı. Trump, tarifelerle Çin’i “adil anlaşmalar” yapmaya zorlamayı amaçladı.
- Yerli Sanayiyi Canlandırmak: Çelik ve alüminyum sektörlerinde kaybedilen işleri geri getirmek. Ancak, Dünya Bankası verilerine göre, tarifeler ABD’de 175.000 imalat işi yarattı, ancak tarım sektöründe Çin’in misillemeleri nedeniyle 300.000 iş kaybı yaşandı.
- Entelektüel Mülkiyeti Korumak: Çin’in teknoloji çalma ve zorla transfer politikalarına karşı bir baskı aracı.
- Siyasi Söylem: Küreselleşme karşıtı seçmen tabanını konsolide etmek.
4. Tarifelerin Ekonomik ve Siyasi Etkileri
Trump’ın politikaları karmaşık sonuçlar doğurdu:
Olumlu Sonuçlar:
- Çelik üretimi 2018’de %10 arttı.
- Çin ile 2020 Faz Bir Anlaşması imzalandı: Çin, 200 milyar dolarlık ABD malı almayı taahhüt etti.
Olumsuz Sonuçlar:
- Tüketici Maliyetleri: Tarifeler nedeniyle ABD’li haneler yılda ortalama 1.270 dolar daha fazla harcadı (New York Fed raporu).
- Çiftçi Kayıpları: Çin’in soya fasulyesi vergileri, Iowa ve Nebraska gibi eyaletlerde iflasları artırdı. Hükümet 28 milyar dolar çiftçi yardımı yapmak zorunda kaldı.
- Küresel Ticarette Yavaşlama: Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), 2019’da küresel ticaretin %0.1 daraldığını açıkladı.
5. Eleştiriler ve Tartışmalar
- DTÖ İhlali: AB ve Çin, ABD’nin Section 232’yi ulusal güvenlik yerine korumacılık için kullandığını savunarak DTÖ’ye şikayet etti.
- Serbest Ticaret Karşıtlığı: Ekonomistler, uzun vadede korumacılığın yenilikçiliği ve rekabeti baltaladığını vurguladı.
- Jeopolitik Riskler: ABD-Çin gerilimi, teknoloji savaşlarına (5G, yarı iletkenler) evrildi.
6. Sonuç: Trump Tarifeleri Kalıcı Bir Çözüm mü?
Trump’ın tarifeleri, küresel ticaret sisteminde dalgalanmalara yol açtı. Kısa vadede bazı sektörler korunsa da, tüketici maliyetleri ve diplomatik gerilimler artış gösterdi. Çin ile ticaret açığı 2020’de 310 milyar dolara düşse de, pandemi ve tedarik zinciri krizleri bu sonucu karmaşıklaştırdı.
Gümrük vergileri, uluslararası ilişkilerde bir “güç gösterisi” aracı olarak kalsa da, kalıcı çözümler için diplomasi ve çok taraflı anlaşmalar kritik önem taşıyor.
Bu analiz, Trump’ın politikalarını ekonomik, siyasi ve stratejik boyutlarıyla ele alarak, korumacılığın modern dünyadaki rolünü sorguluyor.
