Günümüzde birçok ülke, yoksullukla mücadele ve sosyal adaleti sağlamak amacıyla geniş kapsamlı sosyal yardım programları uyguluyor. Ancak bu programlar, uzun vadede ekonomik büyümeyi desteklemekte yetersiz kalabiliyor. Özellikle kronikleşen sosyal yardım bağımlılığı, istihdam piyasasını zayıflatırken, üretkenliği ve yenilikçiliği de sekteye uğratıyor. Bu noktada, devlet teşviklerinin doğru kurgulanması, sosyal yardımların “balık vermek” yerine “balık tutmayı öğreten” bir modele evrilmesini sağlayabilir. Peki, sosyal refahı koruyarak üretken bir ekonomiye nasıl geçiş yapılabilir?
Sosyal Yardımların Sınırları: Bağımlılık ve Ekonomik Durgunluk
Sosyal yardımlar, kısa vadede yoksul kesimin temel ihtiyaçlarını karşılamada hayati rol oynar. Ancak bu sistemlerin kontrolsüz genişlemesi, istihdam motivasyonunu düşüren bir “refah tuzağına” dönüşebilir. Örneğin, bir kişi sosyal yardım alarak asgari ücretli bir işten daha fazla gelir elde ediyorsa, çalışma isteği azalır. Dünya Bankası verilerine göre, bazı gelişmekte olan ülkelerde sosyal yardım alan nüfusun %30’u, işgücü piyasasına katılmak için yeterli teşvike sahip değil. Sonuç olarak, ekonomideki üretken kesim daralırken, kamu maliyesi de artan sosyal harcamalar nedeniyle baskı altına giriyor.
Devlet Teşvikleri: İstihdamı Tetikleyen Bir Kaldıraç
Devlet teşvikleri, sosyal yardımların pasif yapısını kırarak aktif istihdam politikalarına dönüştürülebilir. Burada kritik olan, teşviklerin “doğru sektörlere” ve “doğru kesimlere” yönlendirilmesi. İşte üç temel odak alanı:
1. Vergi İndirimleri ve İstihdam Destekleri
- Şirketlere, uzun süreli işsizleri veya gençleri istihdam etmeleri halinde vergi indirimi sağlanması.
- Örneğin, Almanya’nın Hartz IV reformları, işverenlere düşük ücretli işlerde sosyal sigorta katkılarını azaltarak 2 milyon kişinin istihdamına katkı sağladı.
2. KOBİ’lere Yönelik Üretim Odaklı Teşvikler
- KOBİ’lerin teknoloji yatırımlarına hibe veya düşük faizli krediler verilmesi.
- Türkiye‘de Vergi Stopajı Desteği, pandemi döneminde 1,5 milyon kişinin istihdamının korunmasına yardımcı oldu.
3. Eğitim ve Beceri Geliştirme Programları
- Niteliksiz işgücünü dijitalleşen ekonomiye uyumlu hale getirecek mesleki eğitimler.
- Güney Kore’nin Hi-Tech İnsan Kaynakları Programı, 200 bin kişiyi yapay zeka ve robotik alanlarında eğiterek işsizlik oranını %3,8’e düşürdü.
Sosyal Yardımla Üretkenliği Dengede Tutmak
Sosyal yardımları tamamen kaldırmak değil, onları “geçiş köprüsüne” çevirmek gerekiyor. Örneğin:
- Şartlı Nakdi Yardımlar: Brezilya’nın Bolsa Família programı, ailelere çocuklarını okula gönderme ve düzenli sağlık kontrolleri şartıyla yardım yapıyor. Böylece, nesiller arası yoksulluk döngüsü kırılırken, geleceğin işgücü nitelik kazanıyor.
- Esnek Çalışma Modelleri: Engelli veya yaşlı bireylere evden çalışma imkanı sağlayan projeler, hem sosyal yardım maliyetini azaltıyor hem de üretkenliği artırıyor.
Zorluklar ve Çözüm Önerileri
- Kaynak Dağılımı: Teşviklerin etkinliği, şeffaf ve denetlenebilir bir sistemle mümkün. Yolsuzluk riskini azaltmak için dijital takip mekanizmaları (blockchain tabanlı ödemeler) kullanılabilir.
- Psikolojik Bariyerler: Uzun süre yardım alan kesimde özgüven kaybı olabilir. İspanya’nın Aid to Activation programında olduğu gibi, psikolojik destek ve mentorluk hizmetleri eklenmeli.
- Kırılgan Gruplar: Kadınlar, engelliler ve mülteciler için özel istihdam kotaları ve esnek çalışma saatleri şart.
Sonuç: İnsan Odaklı Bir Ekonomi İçin
Sosyal yardımların üretken ekonomiye dönüşümü, insan onurunu koruyan bir yaklaşım gerektirir. Devlet teşvikleri, yalnızca şirketlere değil, bireylere de “yeni bir hayat kurma” fırsatı sunmalı. Bu süreçte, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör işbirliği kilit rol oynayacak. Unutmamalıyız: Gerçek kalkınma, insanları yardıma muhtaç olmaktan çıkarıp ekonomide aktif birer aktör haline getirmekle başlar.
Not: Bu dönüşüm, cesur politikalar ve uzun vadeli bir vizyon ister. Tarih, doğru teşviklerle mucizeler yaratılabileceğini gösteriyor.
