Davranışsal finans, yatırımcıların ve piyasa katılımcılarının finansal kararlarını açıklamada psikoloji ve ekonomi teorilerinden yararlanan bir disiplindir. Klasik finans teorileri, bireylerin rasyonel olduğunu ve piyasaların verimli bir şekilde işlediğini varsayar. Ancak davranışsal finans, insanların her zaman rasyonel davranmadığını, duygusal ve bilişsel önyargılar nedeniyle irrasyonel kararlar alabildiğini gösterir. Bu disiplin, finansal piyasalardaki anormallikleri ve bireylerin karar alma süreçlerini daha iyi anlamamıza yardımcı olur.
Davranışsal Finansın Temelleri
1. Klasik Finans ve Davranışsal Finans Arasındaki Fark
Klasik finans teorileri, özellikle Modern Portföy Teorisi ve Fiyatlandırma Modelleri, bireylerin tüm bilgilere erişim sağladığını, risk ve getiri arasında mantıklı bir denge kurduğunu öne sürer. Buna karşılık davranışsal finans, bireylerin bilişsel sınırlamaları, duyguları ve sosyal etkiler nedeniyle bu dengeyi her zaman sağlayamadığını savunur.
2. Davranışsal Finansın Temel Kavramları
- Bilişsel Önyargılar: İnsanların bilgi işleme süreçlerindeki hatalar, finansal kararları etkileyebilir.
- Aşırı Öz Güven: Yatırımcıların bilgi ve yeteneklerine gereğinden fazla güven duyması.
- Temsil Heuristiği: Yatırımcıların geçmiş performansı gelecekte de sürdürüleceği yanılgısına kapılması.
- Çerçeveleme Etkisi: Kararların, bilginin sunulma biçimine göre değişmesi.
- Duygusal Faktörler: İnsanlar yatırım kararlarında duygularını tamamen devre dışı bırakamazlar.
- Kayıptan Kaçınma: İnsanlar, aynı miktardaki kazançtan daha çok kayıptan rahatsızlık duyarlar.
- Sürü Davranışı: Bireylerin diğer yatırımcıların hareketlerini taklit etmesi.
- Piyasa Anomalileri: Davranışsal finans, geleneksel finans teorilerinin açıklayamadığı piyasa anomalilerine ışık tutar.
- Balonlar ve Çöküşler: Aşırı iyimserlik veya panik, varlık fiyatlarının gerçek değerlerinden sapmasına neden olabilir.
- Haftanın Günü Etkisi: Belirli günlerde piyasa getirilerinde tutarsızlıklar gözlemlenmesi.
Davranışsal Finansın Temel Teorileri
1. Beklenti Teorisi (Prospect Theory)
Daniel Kahneman ve Amos Tversky tarafından geliştirilen bu teori, bireylerin riskli durumlarda nasıl karar verdiğini açıklar. İnsanlar, kazançlar ve kayıpları farklı algılar ve genellikle kayıptan kaçınma eğilimindedir.
2. Sınırlı Rasyonellik (Bounded Rationality)
Herbert Simon tarafından ortaya atılan bu kavram, bireylerin karar alırken tüm bilgileri işleyemediğini ve en iyi yerine “yeterince iyi” kararlar verdiğini savunur.
3. Uyarlanabilir Piyasa Hipotezi (Adaptive Market Hypothesis)
Andrew Lo tarafından geliştirilen bu hipotez, piyasa katılımcılarının zamanla değişen çevresel koşullara uyum sağladığını öne sürer.
Davranışsal Finansın Uygulamaları
- Yatırım Stratejileri
Davranışsal finans, yatırımcıların bilişsel önyargılarından faydalanan stratejiler geliştirmeye yardımcı olabilir. Örneğin, düşük fiyatlandırılmış hisse senetlerini bulmak için aşırı tepki davranışlarını analiz etmek. - Finansal Danışmanlık
Finansal danışmanlar, müşterilerinin duygusal tepkilerini anlamak için davranışsal finans ilkelerini kullanabilir. Bu, daha sağlıklı yatırım kararları alınmasına yardımcı olabilir. - Piyasa Düzenlemeleri
Piyasa otoriteleri, piyasa anomalilerini azaltmak ve bireysel yatırımcıları korumak için davranışsal finansın içgörülerinden yararlanabilir.
Davranışsal Finansın Eleştirileri
- Empirik Zorluklar: Davranışsal finansın öne sürdüğü kavramların her zaman doğrulanamaması.
- Genel Geçerlilik: Psikolojik önyargıların ve etkilerin her birey için aynı düzeyde olmaması.
- Klasik Teorilerin Gücü: Bazı durumlarda klasik finans teorilerinin davranışsal finans teorilerine kıyasla daha güçlü açıklamalar yapabilmesi.
Değerlendirme
Davranışsal finans, finansal piyasaların ve bireysel yatırımcıların davranışlarını anlamada kritik bir rol oynamaktadır. Bilişsel önyargılar ve duygusal faktörlerin finansal kararlar üzerindeki etkisini açıklayarak, piyasa dinamiklerini daha iyi anlamamızı sağlar. Geleneksel teorilerin sınırlarını genişleten bu disiplin, finans dünyasında daha bilinçli ve stratejik kararların alınmasına katkıda bulunur.
Davranışsal finansın sunduğu içgörüler, hem bireysel yatırımcılara hem de kurumsal aktörlere önemli avantajlar sağlamaktadır. Bu nedenle, finans dünyasında bu alana olan ilgi her geçen gün artmaktadır.