Ekonomik istikrarın temel taşlarından biri, devletlerin gelir ve gider dengesini sağlamasıdır. Ancak küresel ekonomideki dalgalanmalar, pandemiler, savaşlar ve sosyal talepler, bütçe açıklarını neredeyse kaçınılmaz kılıyor. Peki, kronik açıklarla boğuşan bir ekonomide “sürdürülebilirlik” hayal mi? Bu soruya yanıt ararken, mali disiplinin rolünü ve dengenin nasıl sağlanabileceğini irdelemek gerekiyor.
Bütçe Açıklarının Anatomisi: Neden ve Nasıl?
Bütçe açıkları, temelde devletin harcamalarının gelirlerini aşmasıyla ortaya çıkar. Bunun başlıca sebepleri:
- Kriz Dönemleri: COVID-19 gibi beklenmedik şoklar, hükümetleri sağlık harcamaları ve ekonomiyi canlandırma paketleriyle açıkları artırmaya zorladı.
- Yapısal Sorunlar: Vergi sistemindeki adaletsizlikler, kayıt dışı ekonomi veya verimsiz kamu harcamaları, açıkları kalıcı hale getirebilir.
- Siyasi Tercihler: Popülist politikalar (seçim öncesi vergi indirimleri veya sosyal harcama artışları) kısa vadeli rahatlama sağlasa da uzun vadede açıkları derinleştirir.
Örneğin, ABD’nin 2008 krizi sonrası uyguladığı genişletici maliye politikaları, açığı %10’a çıkardı. Ancak bu, ekonomiyi çöküşten kurtaran bir adımdı.
Açıkların Bedeli: Borç Kısır Döngüsü ve Enflasyon
Kronik açıklar, borç stokunu artırır. Yüksek borç/GSYİH oranları, devletleri faiz ödemelerine mahkum eder. Örneğin, İtalya’nın borç yükü GSYİH’sının %150’sine ulaştığında, bütçenin %8’i faize gidiyor. Bu da eğitim veya altyapıya ayrılacak kaynakları tüketir.
Aşırı para basma ise enflasyonu tetikler. Türkiye ve Arjantin gibi ülkelerde görülen yüksek enflasyon, bu riskin somut örnekleri. Ayrıca, yatırımcı güveninin sarsılması, kredi notu düşüşleriyle krizleri derinleştirebilir.
Mali Disiplin: Dengeyi Bulmak
Mali disiplin, açıkları kontrol altına almak için şu araçları içerir:
- Vergi Reformu: Gelir dağılımını düzelten progresif vergiler, dijital ekonominin vergilendirilmesi.
- Harcama Optimizasyonu: Sübvansiyonların hedefe yönelik hale getirilmesi, kamu-özel iş birlikleri.
- Kurumsal Çerçeveler: Almanya’nın “borç freni” (anayasal borç limiti) veya İsveç’in bağımsız bütçe kurulu.
Ancak aşırı kemer sıkma politikaları (Yunanistan’da 2010 sonrası uygulananlar) toplumsal huzursuzluğa ve ekonomik daralmaya yol açabilir. Bu nedenle, disiplin ile büyüme arasında denge şart.
Sürdürülebilirlik Mümkün mü? İki Bakış Açısı
İyimserler: Modern Para Teorisi (MMT) savunucuları, para basmanın enflasyon yaratmadığı sürece açıkların sorun olmadığını iddia eder. Japonya, borç/GSYİH oranı %260 olmasına rağmen düşük faizlerle ayakta duruyor.
Pesimistler: Tarihsel örnekler (Yunanistan krizi, Arjantin iflasları), kontrolsüz açıkların kaos yarattığını gösteriyor. Faizlerin artması veya küresel likiditenin daralması, kırılgan ekonomileri vurabilir.
Çözüm Yolları: Büyüme ve Disiplin İkilemini Aşmak
- Akıllı Yatırımlar: Altyapı, yeşil enerji ve dijital dönüşüm, uzun vadeli büyümeyi destekler.
- Şeffaflık: Bütçe süreçlerine sivil toplumun katılımı, yolsuzluğu azaltır.
- Otomatik Stabilizatörler: İşsizlik sigortası gibi sistemler, krizlerde harcamaları otomatik artırarak açıkları dengeler.
Güney Kore’nin 1997 Asya krizi sonrası uyguladığı reformlar, hem disiplini hem de inovasyonu birleştirerek ekonomiyi dönüştürdü.
Sonuç: Sürdürülebilirlik İçin Zamanlama ve İrade
Bütçe açıkları, tek başına bir “kıyamet habercisi” değil. Ancak sürdürülebilirlik, açıkların kalitesine (eğitim/savunma harcaması farkı) ve yönetim kapasitesine bağlı. Kısa vadeli siyasi çıkarlar yerine, nesiller arası adaleti gözeten politikalar, ekonomileri ayakta tutabilir. Unutmamak gerekir: Ekonomi bir denge oyunudur; disiplin ve esneklik, aynı madalyonun iki yüzüdür.
Yazar Notu: Sürdürülebilir ekonomi, sadece rakamlarla değil, toplumsal mutabakatla inşa edilir.
