Borsada işlem yapan yatırımcıların karşılaştığı temel kavramlardan biri yerleşim süreleri (T+1, T+2) ve T1/T2 hesapları ile ilişkili “eksi bakiye” durumudur. Bu terimler, işlemlerin tamamlanma süreçlerini ve risk yönetimini anlamak için kritik öneme sahiptir. İşte bu kavramların detaylı açıklamaları:
1. Yerleşim Süreleri: T+1 ve T+2 Nedir?
Yerleşim süresi, bir borsa işleminin (alım veya satım) tamamen sonuçlanması için gereken iş günü sayısını ifade eder. “T” harfi, işlemin yapıldığı günü (Transaction Day) temsil eder. T+1 ve T+2 ise bu sürenin uzunluğunu gösterir.
T+1 (Trade +1 Day)
- İşlemin 1 iş günü sonra tamamlandığı anlamına gelir.
Örneğin: Pazartesi günü bir hisse sattığınızda, paranız Salı günü hesabınıza geçer. - Avantajı: Likiditeyi artırır ve riski azaltır. ABD borsaları 2023’te T+1 sistemine geçmiştir.
T+2 (Trade +2 Days)
- İşlemin 2 iş günü sonra tamamlandığı sistemdir.
Örneğin: Pazartesi satış yaparsanız, para Çarşamba günü hesabınızda olur. - Türkiye’de Durum: Borsa İstanbul’da hisse senetleri genellikle T+2 yerleşim süresine tabidir. Ancak bazı ürünlerde (ör. repo) T+1 uygulanabilir.
2. T1 ve T2 Hesapları Nedir?
T1 ve T2, takas sürecinin aşamalarını ifade eder. Bu hesaplar, işlemlerin nakit ve menkul kıymet transferi için kullanılır:
T1 Hesabı (Takas 1. Gün)
- İşlem sonrası ilk iş gününde gerçekleşen süreçtir.
- Alıcı ve satıcının bilgileri eşleştirilir, işlem onaylanır.
- Ödemeler ve menkul kıymet teslimatı için hazırlık yapılır.
T2 Hesabı (Takas 2. Gün)
- İşlem sonrası ikinci iş gününde nakit ve varlıkların transferi tamamlanır.
- T+2 sisteminde, T2 aşaması işlemin resmi olarak sonlandığı gündür.
3. Eksi Bakiye (Negatif Bakiye) Nedir?
Eksi bakiye, bir yatırımcının hesabında işlem yapmak için yeterli fon veya menkul kıymet bulunmaması durumudur. Bu durum genellikle yerleşim süresi tamamlanmadan yapılan işlemlerden kaynaklanır.
Nasıl Oluşur?
- Örnek Senaryo:
- Pazartesi günü 10.000 TL ile X hissesi alırsınız (T+2 yerleşim süreli).
- Salı günü, paranız henüz takas edilmeden (yani T+2 süresi dolmadan) Y hissesi satın alırsanız, eksi bakiye oluşur.
- Nedenleri:
- Yerleşim süresini beklemeden ardışık işlem yapmak.
- Kaldıraçlı ürünlerde aşırı risk almak.
Riskleri ve Sonuçları
- Faiz Ücreti: Aracı kurumlar eksi bakiye için yüksek faiz uygulayabilir.
- Zorunlu Kapatma: Hesap, limit aşımı nedeniyle otomatik kapatılabilir.
- Hesap Kısıtlamaları: Bazı aracı kurumlar eksi bakiyeye izin vermez veya sınırlar koyar.
4. T+1/T+2 ve Eksi Bakiye İlişkisi
- T+2 Sisteminde Eksi Bakiye Riski: Hisse satın aldıktan sonra, henüz yerleşim süresi dolmadan (örneğin T+1’de) satış yaparsanız, hisseleriniz hesabınıza geçmediği için eksi menkul kıymet bakiyesi oluşabilir. Bu, aracı kurumun “zorunlu takas” talebiyle sonuçlanabilir.
- Çözüm:
- İşlem yaparken yerleşim takvimini takip edin.
- Aracı kurumunuzun eksi bakiye politikasını öğrenin.
- Nakit yönetimine dikkat ederek işlemleri planlayın.
5. Eksi Bakiyeden Kaçınmak İçin İpuçları
- Yerleşim Sürelerini Takip Edin: Alım-satım işlemlerinizi takvim üzerinde işaretleyerek fonların serbest kalma tarihlerini kontrol edin.
- Stop Emir Kullanın: Beklenmedik fiyat hareketlerinde otomatik satış emri vererek riski sınırlandırın.
- Teminat Yönetimi: Kaldıraçlı işlemlerde teminat seviyenizi düzenli olarak kontrol edin.
- Aracı Kurum Politikalarını Okuyun: Eksi bakiye faiz oranları, kapatma kuralları ve limitler konusunda bilgi sahibi olun.
Değerlendirme
T+1/T+2, T1/T2 ve eksi bakiye kavramları, borsada disiplinli bir yatırım stratejisi için temel bilgilerdir. Yerleşim sürelerini dikkate almak, nakit akışını doğru yönetmek ve aracı kurum kurallarını öğrenmek, beklenmedik riskleri önlemenize yardımcı olacaktır. Unutmayın: Borsada başarı, teknik detayları anlamak ve planlı hareket etmekle başlar.
