Girişim sermayesi, ekonomik literatürde genellikle yenilikçi ve büyüme potansiyeli yüksek işletmelerin finansmanında kullanılan bir sermaye türü olarak tanımlanır. Girişim sermayesi yatırımları, risk sermayesi (venture capital) ve özel sermaye (private equity) fonlarının en önemli ayaklarından biridir. Türkiye’de sermaye piyasalarının gelişmesiyle birlikte, Borsa İstanbul bünyesinde kurulan Girişim Sermayesi Pazarı (GSP), girişim sermayesi destekli şirketlerin finansman kaynaklarına erişimini kolaylaştırmak ve likidite olanaklarını artırmak amacıyla oluşturulmuştur. Bu makale, Borsa İstanbul’da Girişim Sermayesi Pazarı’nın (GSP) ne anlama geldiğini, işlevlerini ve Türkiye sermaye piyasalarına etkilerini akademik bakış açısıyla incelemeyi amaçlamaktadır.
Girişim Sermayesi Pazarı’nın Tanımı ve Amacı
Borsa İstanbul’da Girişim Sermayesi Pazarı (GSP); girişim sermayesi yatırımı almış ya da alacak olan şirketlerin paylarının işlem görebilmesi için özel olarak oluşturulmuş bir pazardır. GSP, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından belirlenen kriterler doğrultusunda faaliyet göstermekte olup, esas itibarıyla büyüme potansiyeli yüksek ancak henüz erken aşamalarda olan şirketlerin halka açık piyasalara entegrasyonunu sağlamak için tasarlanmıştır.
Bu pazarın temel amacı;
- Girişim sermayesi yatırımı almış şirketlerin daha erken bir aşamada sermaye piyasalarıyla buluşmasını sağlamak,
- Şirketlere ek finansman kaynağı yaratmak,
- Yatırımcılara bu tür şirketlerde ortak olma imkânı tanımak ve
- Türkiye girişim ekosisteminin derinleşmesine katkıda bulunmaktır.
Girişim Sermayesi Pazarı’nın Özellikleri
GSP, Borsa İstanbul’un diğer pazarlardan (örneğin Yıldız Pazar, Ana Pazar, Alt Pazar) belirli yönleriyle ayrılmaktadır:
- Kotasyon Esnekliği:
GSP’de işlem görecek şirketlerin mali büyüklük, faaliyet süresi ve kârlılık gibi kriterleri, klasik halka arz süreçlerine kıyasla daha esnek tutulur. Böylece daha erken aşamadaki girişimler de paylarını bu pazarda işlem görebilir hale gelir. - Girişim Sermayesi Katılımı:
GSP’ye kabul edilecek şirketlerde çoğunlukla bir girişim sermayesi yatırımcısının ortaklığı ya da yatırım taahhüdü aranır. Bu, piyasa disiplininin sağlanması açısından kritik bir unsurdur. - Likidite Sağlayıcı Mekanizmalar:
Girişim sermayesi yatırımcılarının belirli sürelerle (örneğin lock-up) paylarını satmalarına sınırlamalar getirilerek piyasa istikrarı korunur. Aynı zamanda işlem hacminin düşük olabileceği dikkate alınarak yatırımcılar likidite riskleri konusunda bilgilendirilir. - Denetim ve Şeffaflık:
Şirketlerin düzenli finansal raporlama yükümlülükleri vardır. Böylece yatırımcılar, faaliyet performansını ve büyüme potansiyelini izleyebilir.
Türkiye Sermaye Piyasalarına ve Girişim Ekosistemine Katkısı
Girişim Sermayesi Pazarı, Türkiye’de yenilikçi iş modellerini destekleyen finansal altyapının gelişmesi için stratejik bir araçtır. Özellikle teknoloji, biyoteknoloji, yazılım ve ileri imalat gibi alanlarda faaliyet gösteren girişimlerin finansmana erişiminde önemli bir köprü vazifesi görmektedir.
Bu pazarın öne çıkan katkıları şu şekilde sıralanabilir:
- Fon çeşitliliği: Girişimler yalnızca banka kredileri veya melek yatırımcılarla sınırlı kalmaksızın, halka açık piyasalardan kaynak temin edebilir.
- Kurumsallaşma: Halka açık olmanın getirdiği şeffaflık ve kurumsal yönetim uygulamaları, girişimlerin daha sağlam temeller üzerine inşa edilmesine yardımcı olur.
- İkincil piyasa avantajı: Yatırımcılar için girişim sermayesi yatırımlarını likit hale getirecek bir çıkış stratejisi sunar.
- Türkiye’de girişim kültürünün gelişimi: GSP, yatırımcıların erken aşama girişimlere olan ilgisini artırarak girişimcilik ekosistemini büyütür.
Finans literatüründe girişim sermayesi destekli şirketlerin performansı ve sermaye piyasalarındaki etkileri uzun süredir incelenmektedir. Yapılan ampirik çalışmalar, girişim sermayesi desteği alan şirketlerin daha hızlı büyüdüğünü, daha yüksek Ar-Ge harcaması yaptığını ve yenilikçi ürün geliştirme olasılıklarının daha fazla olduğunu göstermektedir. GSP gibi pazar yapılarının varlığı, bu girişimlerin ölçek ekonomilerine daha hızlı ulaşmasını ve küresel pazarlarda rekabet gücü kazanmasını kolaylaştırır.
Bununla birlikte, bu tür pazarların görece daha yüksek risk barındırdığı, fiyat oynaklığının klasik borsaya kote büyük şirketlere oranla daha yüksek olabileceği unutulmamalıdır. Akademik literatürde bu durum “yüksek beta özellikli varlıklar” olarak tanımlanır. Dolayısıyla GSP, yatırımcılara potansiyel yüksek getiriyle birlikte yüksek risk de sunar. Bu da portföy teorisi açısından çeşitlendirme stratejilerini kritik hale getirir.
Değerlendirme
Borsa İstanbul Girişim Sermayesi Pazarı, Türkiye’nin büyüme potansiyeli taşıyan girişimlerini sermaye piyasalarıyla buluşturma noktasında önemli bir inovasyondur. Girişim sermayesi yatırımcılarına likidite kanalı sağlaması, girişimlerin erken aşamalarda kurumsallaşmasına zemin hazırlaması ve yatırımcı tabanını genişletmesi açısından Türkiye ekonomisinin dinamizmine katkıda bulunmaktadır. Ancak bu pazarın yapısı gereği risk seviyesinin daha yüksek olması, yatırımcıların kararlarını sağlam bir analiz süreci sonunda vermelerini zorunlu kılar.
Türkiye’nin uzun vadeli sürdürülebilir büyüme hedefleri için inovasyon odaklı girişimlerin desteklenmesi ve GSP’nin bu çerçevede etkin bir araç olarak geliştirilmesi kritik önem taşımaktadır.
