Günümüzde finansal piyasalar, farklı yatırımcı profillerinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere çeşitli ürün ve endeksler sunmaktadır. Bu kapsamda Borsa İstanbul Katılım Endeksi, İslami finans prensiplerine uygun hareket etmek isteyen yatırımcılar için önemli bir araç olarak öne çıkar. Bu makalede, Katılım Endeksi’nin tanımı, işleyişi, önemi ve konvansiyonel endekslerden farkları detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
1. Katılım Endeksi Nedir?
Borsa İstanbul Katılım Endeksi (BIST Katılım Endeksi), İslami finans kurallarına uygun şekilde faaliyet gösteren şirketlerin hisse senetlerini takip eden bir endekstir. Endeks, faiz (riba), belirsizlik (garar) ve kumar (maysir) gibi İslami prensiplerle çelişen faaliyetlerden uzak duran şirketleri kapsar. Bu sayede, dini veya etik nedenlerle geleneksel finans sistemine dahil olmak istemeyen yatırımcılara alternatif bir yatırım alanı sunar.
Endeks, ilk kez 2011 yılında Borsa İstanbul tarafından hayata geçirilmiş ve zamanla Türkiye’deki katılım finans sektörünün büyümesine paralel olarak popülerlik kazanmıştır.
2. Endeksin Yapısı ve Kriterleri
Katılım Endeksi’ne dahil olabilmek için şirketlerin belirli şeriat kriterlerini karşılaması gerekir. Bu kriterler, bağımsız danışma kurulları ve uluslararası standartlarla uyumlu olarak belirlenir:
a. Faaliyet Bazlı Filtreler
- Yasaklı Sektörler: Alkollü içecek, kumar, silah üretimi, domuz ürünleri, geleneksel bankacılık (faiz tabanlı) ve pornografi gibi alanlarda faaliyet gösteren şirketler endekse dahil edilmez.
- Kabul Edilebilir Gelir Oranı: Şirketin yasaklı sektörlerden elde ettiği gelir, toplam gelirinin %5’ini geçemez.
b. Finansal Oranlar
- Borç/Özkaynak Oranı: Şirketin toplam borcunun özkaynağına oranı %33’ü aşamaz.
- Faizli Nakit ve Menkul Kıymetler: Şirketin faiz getirili varlıklarının (mevduat, tahvil vb.) toplam varlıklarına oranı %33’ün altında olmalıdır.
Bu kriterler, her yıl düzenli olarak gözden geçirilir ve uygunluğunu kaybeden şirketler endeksten çıkarılır.
3. Katılım Endeksi’nin Önemi
- İslami Finansa Erişim: Türkiye’de ve dünyada İslami finansal ürünlere olan talep artarken, Katılım Endeksi bu ihtiyaca cevap veren önemli bir araçtır.
- Çeşitlendirme: Yatırımcılar, portföylerini hem etik hem de finansal performans açısından çeşitlendirebilir.
- Küresel Uyum: Endeks, AAOIFI (İslami Finans Kurumları Muhasebe ve Denetim Organizasyonu) gibi uluslararası standartlarla uyumludur ve yabancı yatırımcıların Türkiye’ye ilgisini artırır.
4. Katılım Endeksi ile Diğer Endeksler Arasındaki Farklar
| Özellik | Katılım Endeksi | Geleneksel Endeksler (Örn: BIST 100) |
|---|---|---|
| Kapsam | Şeriat kurallarına uygun şirketler | Tüm sektörlerden şirketler |
| Borç Oranı | Maksimum %33 | Sınırlama yok |
| Yasaklı Sektörler | Alkol, kumar, faiz tabanlı işler | Herhangi bir sektör kısıtlaması yok |
| Hedef Kitle | İslami finans yatırımcıları | Genel yatırımcı kitlesi |
5. Endeksin Performansı ve Yatırım Araçları
Katılım Endeksi, BIST 100 gibi geniş endekslerle benzer getiriler sağlayabilmektedir. Örneğin, 2020-2023 döneminde endeks yıllık ortalama %18 getiri elde ederken, bu süreçte İslami prensiplere uygun yatırım fonları da yaygınlaşmıştır. Yatırımcılar, Katılım Endeksi’ne endeksli ETF’ler veya katılma hesapları aracılığıyla da pozisyon alabilir.
6. Zorluklar ve Eleştiriler
- Sınırlı Şirket Havuzu: Şeriat kriterlerini sağlayan şirket sayısı görece azdır, bu da çeşitlendirmeyi zorlaştırabilir.
- Şeffaflık Endişeleri: Bazı şirketlerin faizli işlemlerini raporlamada yetersiz kalması, endeksin güvenilirliğini sorgulatabilir.
- Küresel Rekabet: Dubai, Malezya gibi merkezlerdeki İslami endekslerle rekabet etme gerekliliği.
7. Türkiye’de Katılım Endeksi’nin Geleceği
Türkiye’nin 2023 hedefleri arasında İslami finans merkezi olma stratejisi bulunmaktadır. Bu kapsamda:
- Yeni Şirketlerin Dahil Edilmesi: Katılım bankaları ve İslami finansal araçların artışı endeksin hacmini büyütebilir.
- Sürdürülebilirlik ile Entegrasyon: ESG (Çevresel, Sosyal, Yönetişim) kriterleriyle şeriat kurallarının ortak paydaları vurgulanabilir.
- Teknoloji Entegrasyonu: Blok zincir gibi teknolojilerle şeriat uyumluluğunun denetimi kolaylaştırılabilir.
Değerlendirme
Borsa İstanbul Katılım Endeksi, İslami finans prensiplerine bağlı yatırımcılar için vazgeçilmez bir araç haline gelmiştir. Hem yerel hem de küresel ölçekte büyüyen katılım finans sektörü, endeksin önemini daha da artıracaktır. Ancak, şeffaflık ve çeşitlendirme konularında atılacak adımlar, endeksin uzun vadeli başarısını belirleyecektir.
Yatırımcılar, finansal hedefleriyle dini/etik değerlerini dengelemek istiyorsa, Katılım Endeksi’ni portföylerinin bir parçası haline getirebilir.
