Türkiye’nin finansal piyasalarında önemli bir yere sahip olan BIST 100 Endeksi, yatırımcılar ve ekonomistler tarafından yakından takip edilen bir göstergedir. Bu makalede, BIST 100’ün tanımı, tarihçesi, hesaplama yöntemi ve önemi detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
1. BIST 100 Nedir?
BIST 100, Borsa İstanbul (BİST) bünyesinde işlem gören ve piyasa değeri, likiditesi ve finansal performansı öne çıkan 100 şirketin hisse senetlerinin performansını ölçen bir endekstir. Türkiye ekonomisinin genel seyrini yansıtan bu endeks, yerli ve yabancı yatırımcılar için kritik bir referans noktasıdır.
Özellikleri:
- Kapsam: Borsa İstanbul’da işlem gören en büyük 100 şirketi temsil eder.
- Sektörel Çeşitlilik: Finans, sanayi, teknoloji, enerji gibi farklı sektörleri kapsar.
- Likidite: Endeksteki şirketlerin hisse senetleri yüksek işlem hacmine sahiptir.
- Dinamik Yapı: Her üç ayda bir gözden geçirilir; şirketler performanslarına göre endekse eklenir veya çıkarılır.
2. BIST 100 Tarihçesi
BIST 100, Borsa İstanbul’un temelini oluşturan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) döneminde, 1986 yılında hayata geçirildi. Endeks, başlangıçta sadece birkaç şirketi kapsarken, zamanla Türkiye ekonomisinin büyümesine paralel olarak genişledi. 2013 yılında İMKB’nin Borsa İstanbul adını almasıyla, endeksin adı da BIST 100 olarak güncellendi.
3. BIST 100 Endeksi Nasıl Hesaplanır?
BIST 100, serbest dolaşım piyasa değeri ağırlıklı bir endekstir. Hesaplama yöntemi, şirketlerin borsadaki gerçek ekonomik etkisini yansıtmayı amaçlar.
Hesaplama Formülü:
BIST 100 = Hisse Sayısı × Serbest Dolaşım Oranı × Fiyat / Baz Piyasa Değeri = Baz Endeks Değeri
Adımlarla Hesaplama:
- Serbest Dolaşım Oranı (Free Float):
Bir şirketin hisselerinin ne kadarının halka açık ve aktif olarak işlem gördüğünü belirler. Örneğin, bir şirketin %60 serbest dolaşım oranı varsa, hisselerin %40’ı kurucular, devlet veya stratejik yatırımcılar tarafından tutuluyor demektir. - Serbest Dolaşımdaki Hisse Sayısı:
Serbest Dolaşım Hisse Sayısı = Toplam Hisse Sayısı × Serbest Dolaşım Oranı - Piyasa Değeri:
Her şirketin serbest dolaşım hisse sayısı, hisse fiyatı ile çarpılarak piyasa değeri bulunur.
Piyasa Değeri = Serbest Dolaşım Hisse Sayısı × Hisse Fiyatı - Toplam Piyasa Değeri:
Endeksteki 100 şirketin piyasa değerleri toplanır. - Baz Piyasa Değeri ve Baz Endeks Değeri:
Endeksin temel alındığı 2 Ocak 1986 tarihli baz değeri 1 olarak kabul edilir. Güncel hesaplamalarda, toplam piyasa değeri baz piyasa değerine bölünür ve baz endeks değeri (1) ile çarpılır.
Örnek Hesaplama:
A Şirketi:
- Toplam Hisse: 1.000.000
- Serbest Dolaşım Oranı: %70
- Hisse Fiyatı: 10 TL
- Serbest Dolaşım Piyasa Değeri: 1.000.000 × 0,70 × 10 = 7.000.000 TL
B Şirketi:
- Toplam Hisse: 500.000
- Serbest Dolaşım Oranı: %50
- Hisse Fiyatı: 20 TL
- Serbest Dolaşım Piyasa Değeri: 500.000 × 0,50 × 20 = 5.000.000 TL
- Toplam Piyasa Değeri: 7.000.000 + 5.000.000 = 12.000.000 TL
- Baz Piyasa Değeri: 10.000.000 TL (varsayımsal)
- Endeks Değeri: 12.000.000 / 10.000.000 × 1 = 1,2
4. Endeksi Etkileyen Faktörler
- Şirket Performansı: Kârlılık, büyüme ve borç durumu.
- Makroekonomik Veriler: Enflasyon, döviz kuru, Merkez Bankası faiz kararları.
- Küresel Piyasalar: ABD borsaları, emtia fiyatları, uluslararası yatırımcı hareketleri.
- Politik Gelişmeler: Seçimler, yasal düzenlemeler, uluslararası ilişkiler.
5. BIST 100 Neden Önemli?
- Ekonomik Sağlık Göstergesi: Endeksin yükselişi veya düşüşü, Türkiye ekonomisine dair sinyaller verir.
- Yatırım Kararları: Fon yöneticileri ve bireysel yatırımcılar portföy stratejilerini BIST 100’e göre şekillendirir.
- Türev Ürünler: Endeks futures, opsiyonlar ve ETF’ler gibi enstrümanların temelini oluşturur.
6. Değerlendirme
BIST 100, Türkiye’nin finansal piyasalarının nabzını tutan ve küresel yatırımcıların dikkate aldığı bir barometredir. Hesaplama yöntemi, şeffaflığı ve dinamik yapısı sayesinde ekonomik trendlerin anlaşılmasında kritik bir rol oynar. Yatırımcıların, endeksi etkileyen faktörleri dikkate alarak strateji geliştirmesi, başarılı sonuçlar elde etmelerini sağlayabilir.
Bu makale, BIST 100’ün temel prensiplerini ve hesaplama mantığını özetlemektedir. Detaylı analizler için şirket finansalları ve makroekonomik verilerin düzenli takip edilmesi önerilir.
