Bu makalede yukarı adım kuralının ne olduğu, nasıl uygulandığı ve piyasalara etkisi detaylı olarak ele alınacaktır.
Açığa satış, yatırımcıların sahip olmadıkları bir menkul kıymeti ödünç alarak satmaları ve fiyat düştüğünde geri alarak kâr etmeye çalıştıkları bir yatırım stratejisidir. Ancak bu strateji, özellikle piyasa dalgalanmaları sırasında sert düşüşlere neden olabileceği için belirli düzenlemelere tabidir. Bu düzenlemelerden biri de “Yukarı Adım Kuralı” veya İngilizce adıyla “Up-Tick Rule”dur.
Yukarı Adım Kuralı (Up-Tick Rule) Nedir?
Yukarı adım kuralı, açığa satış işlemlerinin yalnızca hisse senedi fiyatının en son işlem fiyatına göre daha yüksek bir seviyede gerçekleşmesine izin veren bir düzenlemedir. Bu kural, özellikle piyasanın aşırı satış baskısı altına girmesini önlemek için geliştirilmiştir.
Tarihçesi
Yukarı adım kuralı, ilk olarak 1938 yılında ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC) tarafından getirildi. Amacı, 1929 Büyük Buhran döneminde piyasalarda görülen aşırı dalgalanmaların önüne geçmekti. Ancak 2007 yılında SEC, bu kuralı kaldırdı. 2010 yılındaki “Flash Crash” olayından sonra, piyasa düzenleyicileri belirli koşullar altında yeniden bir varyasyonunu uygulamaya koydu.
Yukarı Adım Kuralı Nasıl Uygulanır?
Günümüzde uygulanan yukarı adım kuralı, “Alternative Uptick Rule” (Alternatif Yukarı Adım Kuralı) olarak bilinir ve şu şekilde işler:
- Fiyat Eşiği: Eğer bir hissenin fiyatı, önceki günün kapanış fiyatına göre %10 veya daha fazla düşerse, bu kural otomatik olarak devreye girer.
- İşlem Kısıtlaması: Kurala göre, bu hisse senedinin açığa satışı yalnızca bir “yukarı adım” veya “eşit fiyat adımı” gerçekleştiğinde yapılabilir. Yani, açığa satış emri ancak hisse senedinin son işlem fiyatından daha yüksek bir fiyatla gerçekleştirilebilir.
- Süre: Bu kısıtlama, hissenin fiyatı %10 veya daha fazla düştüğü günden itibaren iki işlem günü boyunca geçerli olur.
Bu kurallar, aşırı satış baskısının azaltılması ve yatırımcı güvenliğinin korunması amacıyla uygulanmaktadır.
Yukarı Adım Kuralının Faydaları ve Eleştirileri
Faydaları
- Piyasa İstikrarı: Paniğe bağlı ani fiyat düşüşlerini önleyerek piyasanın istikrarlı olmasını sağlar.
- Yatırımcı Güveni: Küçük yatırımcıları koruyarak piyasa manipülasyonlarını engellemeye yardımcı olur.
- Kısa Vadeli Aşırı Satışları Önleme: Büyük yatırımcıların piyasa üzerinde aşırı satış baskısı oluşturmasını sınırlandırır.
Eleştiriler
- Likiditeyi Azaltabilir: Açığa satış işlemlerine getirilen kısıtlamalar nedeniyle piyasa likiditesinde azalma olabilir.
- Fiyat Keşif Sürecini Bozabilir: Piyasanın doğal fiyat mekanizmasına müdahale edilmesi, gerçek fiyatların belirlenmesini zorlaştırabilir.
- Tüm Durumlarda Etkili Olmayabilir: Yukarı adım kuralı, piyasadaki büyük çöküşleri tamamen engellemekte yeterli olmayabilir.
Değerlendirme
Yukarı adım kuralı, açığa satış işlemlerini düzenlemek ve piyasa istikrarını korumak için geliştirilmiş önemli bir mekanizmadır. Özellikle sert düşüşler sırasında devreye girerek yatırımcıları korumayı amaçlar. Ancak, likidite ve fiyat keşfi gibi piyasa dinamikleri üzerindeki etkileri nedeniyle finans dünyasında tartışmalı bir konudur. Yatırımcılar ve piyasa aktörleri, bu kuralın avantajlarını ve dezavantajlarını dikkate alarak işlem stratejilerini belirlemelidirler.
