Modern finansal sistemin derinliklerinde, görünmeyen bir güç, küresel ekonomiyi şekillendiren kararlara dokunuyor. Bu güç, ne bir devlet ne de geleneksel bir banka… Adı BlackRock. 1988’de kurulan bu devasa varlık yönetimi şirketi, bugün 10 trilyon doları aşan varlık büyüklüğüyle (AUM) dünya ekonomisinin “görünmez eli” haline geldi. Peki bu kadar güç nasıl birleşti? Nasıl oldu da bir şirket, merkez bankalarından hükümetlere, şirketlerden bireysel yatırımcılara kadar herkesin rotasını etkileyen bir “küresel sistem mühendisi”ne dönüştü?
Bir Devin Doğuşu: Krizler, Teknoloji ve Küreselleşme
BlackRock’un yükselişi, finansal piyasalardaki üç temel dinamiğin kesişiminde şekillendi: küreselleşme, teknolojik devrim ve 2008 krizi.
- Küreselleşme, sermayenin sınır tanımaz akışını hızlandırırken, BlackRock da dünya çapında portföy yönetimi ve danışmanlık hizmetleriyle bu akışın merkezine yerleşti.
- Teknoloji konusunda ise, geliştirdiği Aladdin adlı yapay zeka destekli risk analiz platformu, finansal piyasalarda “altın standart” haline geldi. Aladdin, sadece BlackRock’un değil, sigorta şirketlerinden emeklilik fonlarına kadar yüzlerce kurumun risk yönetimini yönlendiriyor. Bugün, dünya çapında 20 trilyon dolardan fazla varlık bu sistem üzerinden izleniyor.
- 2008 mortgage krizi ise BlackRock’a “kriz yöneticisi” rolünü kazandırdı. ABD hükümeti, batık varlıkları tasfiye etmek için BlackRock’u görevlendirdi. Bu hamle, şirketin hem devletler nezdinde güvenilirliğini artırdı hem de küresel finansal mimarideki etkisini perçinledi.
Görünmez El Nasıl İşliyor?
BlackRock’un gücü, klasik bir varlık yöneticisinin ötesine uzanıyor. Şirket, üç temel kanal üzerinden küresel ekonomiye nüfuz ediyor:
- Hissedar Aktivizmi: BlackRock, Apple’dan ExxonMobil’e, Amazon’dan Saudi Aramco’ya kadar binlerce şirkette önemli hissedar. Bu paylar üzerinden yönetim kurullarında söz sahibi oluyor, CEO atamalarından iklim politikalarına kadar kritik kararları etkiliyor. Örneğin, Net Sıfır Emisyon taahhütleriyle şirketleri yeşil dönüşüme zorluyor.
- Politika Belirleme: BlackRock’un kurucusu Larry Fink’in yıllık mektupları, artık birer “finansal manifesto” kabul ediliyor. Hükümetler, merkez bankaları ve uluslararası kuruluşlar, BlackRock’un piyasa analizlerini ve yapısal reform önerilerini dikkate alıyor. Öyle ki, Avrupa Merkez Bankası (ECB) bile pandemi döneminde tahıl alımlarını BlackRock’a danışarak yönetti.
- Finansal Altyapı Kontrolü: Aladdin’in yanı sıra, iShares ETF’leri (borsa yatırım fonları) ile dünya çapında likiditeyi şekillendiriyor. ETF’ler, pasif yatırımın yükselişiyle birlikte, borsaların günlük hareketlerinde belirleyici rol oynuyor.
Eleştiriler ve Çelişkiler: Güç Nereye Kadar?
BlackRock’un bu devasa etkisi, kaçınılmaz olarak eleştirileri de beraberinde getiriyor:
- Tekel Benzeri Güç: Küresel finansal sistemi “tek bir şirketin algoritmalarının” yönettiği iddiaları, rekabet ve şeffaflık endişelerini artırıyor.
- Çifte Standartlar: BlackRock, bir yandan ESG (çevresel, sosyal, yönetişim) kriterlerini savunurken, diğer yandan Çin’deki kömür santrallerine veya Orta Doğu’daki fosil yakıt projelerine yatırım yapmakla suçlanıyor.
- Siyaset-Finans İlişkisi: Eski CEO’larının hükümetlerde kilit pozisyonlara gelmesi (örneğin, Brian Deese’in Biden yönetiminde ekonomi danışmanı olması), şirketin “devlet içinde devlet” olarak anılmasına neden oluyor.
Sonuç: Piyasaların Yeni Efendisi mi, Sistemin Parçası mı?
BlackRock, finansal piyasaların küreselleşme ve dijitalleşme ile geçirdiği metamorfozun bir ürünü. Ancak bu denli merkezî bir gücün demokratik denetimden uzak olması, riskleri de beraberinde taşıyor. Şirket, “istikrar” vaat etse de, 2008’deki gibi bir krizde BlackRock’un hem oyuncu hem hakem rolü üstlenmesi, sistemi kırılganlaştırabilir.
Finansal dünyanın bu görünmez eli, serbest piyasa ideallerini mi temsil ediyor, yoksa yeni bir “küresel oligarşi”nin mi habercisi? Cevap, BlackRock’un gücünü dengede tutacak mekanizmaların nasıl işleyeceğine bağlı…
