Barınma, insanın en temel ihtiyaçlarından biri. Ancak günümüzde dünya genelinde yükselen konut fiyatları, bu ihtiyacın karşılanmasını giderek daha zor hale getiriyor. Özellikle kentlerde yaşanan konut krizi, yalnızca ekonomik bir sorun değil; aynı zamanda derin bir sosyal adalet meselesine dönüşmüş durumda. Konut fiyatlarındaki kontrolsüz artış, toplumdaki eşitsizlikleri derinleştiriyor, nesiller arası uçurumlar yaratıyor ve kentlerin sosyal dokusunu bozuyor. Peki, konut erişilebilirliği neden bir insan hakkı olarak görülmeli ve bu kriz sosyal adaleti nasıl zedeliyor?
Konut Krizi: Sadece Bir “Piyasa Sorunu” Değil
Konut fiyatlarındaki artış, genellikle arz-talep dengesizliği veya spekülatif yatırımlarla açıklanıyor. Ancak bu yaklaşım, krizin toplumsal boyutunu görmezden geliyor. Konut, insanların güvenli bir yaşam sürmesi, çocuklarını büyütmesi ve topluma katılması için olmazsa olmaz bir gereklilik. Fiyatların ulaşılamaz hale gelmesi, yalnızca düşük gelirlileri değil, orta sınıfı da etkiliyor. Örneğin, İstanbul, Londra veya New York gibi metropollerde asgari ücretle çalışan bir kişi, kazancının neredeyse tamamını kira veya konut kredisine harcamak zorunda kalıyor. Bu durum, insanları “barınma için çalışmaya” mahkûm ederek sosyal hareketliliği engelliyor.
Sosyal Adaleti Zedelemenin Yolları
- Eşitsizliğin Kurumsallaşması:
Yüksek konut fiyatları, toplumu gelir seviyesine göre katmanlara ayırıyor. Zenginler lüks sitelerde yaşarken, düşük gelirliler kentin çeperlerinde, altyapısız bölgelere itiliyor. Bu durum, eğitim ve sağlık hizmetlerine erişimde de eşitsizlik yaratıyor. Örneğin, iyi okullara yakın mahallelerdeki konutların fiyatları, bu imkanlara erişimi adeta “parayla satın alınabilir” hale getiriyor. - Nesiller Arası Uçurum:
Konut fiyatları, genç nesillerin gelecek planlarını altüst ediyor. Ev sahibi olmak artık neredeyse bir “hayal” haline geldi. Özellikle Y ve Z kuşağı, ebeveynlerine kıyasla daha yüksek eğitimli olmalarına rağmen, konut sahibi olma oranları dramatik şekilde düşük. Bu durum, gençlerin ekonomik bağımsızlığını geciktiriyor ve aileler arası servet aktarımını zorunlu kılıyor. Böylece, “miras” almayanlar sosyal sistemde geriye düşüyor. - Kırılgan Grupların Dışlanması:
Göçmenler, engelliler, yaşlılar ve tek ebeveynli aileler, konut krizinden en çok etkilenen gruplar. Örneğin, kiralık konut bulurken istenen teminatlar veya kredi notu şartları, bu grupları sistem dışına itiyor. Ayrıca, kentsel dönüşüm projeleri gibi uygulamalar, düşük gelirli mahalleleri yok ederek insanları yerinden ediyor.
Kentsel Dönüşüm ve “Gentrifikasyon” Tuzağı
Kentsel dönüşüm, çoğu zaman “çağdaş şehirleşme” vaadiyle sunulsa da, sonuçları genellikle sosyal adaletsizlik üretiyor. Dönüşüm projeleri, yüksek katlı lüks rezidanslara dönüşürken, eski sakinler kiraların artması nedeniyle bölgeden uzaklaşmak zorunda kalıyor. Buna “gentrifikasyon” deniyor: Zenginleşen mahallelerdeki yerel halkın yerini yüksek gelirli gruplar alıyor. Bu süreç, kentin kültürel çeşitliliğini yok ederken, sosyal dayanışma ağlarını da parçalıyor.
Çözüm: Konut Hakkını Merkeze Alan Politikalar
Konut krizini çözmek için piyasa odaklı yaklaşımlar yetersiz kalıyor. Sosyal adaleti sağlamak için devletin aktif rol alması şart. İşte bazı somut adımlar:
- Toplum Konutları ve Kira Kontrolleri:
Düşük gelirli gruplar için uygun fiyatlı sosyal konutlar inşa etmek ve kiralara üst sınır getirmek. - Spekülasyonun Önlenmesi:
Boş konutlara vergi uygulayarak, konutun bir “yatırım aracı” olmaktan çıkarılması. - Katılımcı Planlama:
Kent politikalarında yerel halkın söz sahibi olması; dönüşüm projelerinde zorla tahliyelerin durdurulması. - Toprak Reformu:
Kamu arazilerinin konut amaçlı kullanımı ve kooperatif modellerinin teşviki.
Sonuç: Barınma Hakkı, Demokrasinin Temelidir
Bir toplumun refahı, en kırılgan bireylerinin yaşam koşullarıyla ölçülür. Konut krizi, yalnızca ekonomistlerin değil; sosyologların, siyasetçilerin ve her birimizin meselesi. Barınma hakkını güvence altına almayan bir sistemde, eğitimde fırsat eşitliği veya sağlıklı bir nesil yetiştirmekten söz edilemez. Konut, bir lüks değil, insan onurunun gereğidir. Bu krizi çözmek için adil, insan odaklı ve cesur politikalar şart. Aksi takdirde, kentlerimiz yalnızca beton yığınları değil, aynı zamanda eşitsizliğin kaleleri haline gelecek.
