Eşit işe eşit ücret hâlâ bir hayal mi?
Dünya Ekonomik Forumu’nun 2023 verilerine göre, küresel çapta kadınlar ve erkekler arasındaki ücret farkı ortalama %20 civarında. Yani bir kadın, erkek meslektaşıyla aynı işi yaparken, yıl sonunda onun kazandığı her 1 liranın yalnızca 80 kuruşunu alıyor. Türkiye’de ise TÜİK verilerine göre bu fark %15.6 olarak açıklansa da, kayıt dışı istihdam, sosyal güvenceden yoksun çalışma ve cinsiyete dayalı mesleki ayrışma gibi faktörler nedeniyle gerçek oranın daha yüksek olduğu tahmin ediliyor. Peki bu adaletsizlik neden sürüyor ve nasıl çözülebilir?
Gerçekler: Rakamlar Ne Söylüyor?
- Küresel Tablo: OECD ülkelerinde kadınların ortalama kazancı, erkeklerden %13-40 daha düşük. Örneğin Güney Kore’de bu fark %31.5 iken, İzlanda gibi eşitlikçi politikalarıyla öne çıkan bir ülkede bile %10’un üzerinde.
- Türkiye’de Durum: Resmi verilere göre kadınların işgücüne katılım oranı %34.8 (erkeklerde %70.3). Kadınlar daha çok hizmet, tarım ve düşük ücretli sektörlerde yoğunlaşıyor.
- Cam Tavan Etkisi: Üst düzey pozisyonlarda kadın oranı dünya genelinde %25’i geçmiyor. Türkiye’de Borsa İstanbul şirketlerinde kadın CEO oranı ise yalnızca %5.
Nedenleri Derinlemesine Anlamak
- Mesleki Ayrışma: Kadınlar, bakım hizmetleri, eğitim ve sağlık gibi “geleneksel” alanlarda yoğunlaşırken; mühendislik, teknoloji ve yönetim pozisyonlarında temsil oranı düşük. Bu sektörlerde ücretler genellikle daha düşük.
- Anneliğin Bedeli: Doğum ve çocuk bakımı nedeniyle kadınlar kariyerlerine ara vermek zorunda kalıyor. Türkiye’de çocuk sahibi kadınların işgücüne katılımı %25’e düşüyor. Bu süreçte erkeklerin kariyerleri ise aynı tempoda ilerlemeye devam ediyor.
- Önyargılar ve Görünmez Engel: “Erkek daha çok çalışır” veya “Kadın yönetici olmaz” gibi kalıplar, terfi ve ücret artışlarında kadınları geri planda bırakıyor.
- Kısmi Zamanlı İşler: Kadınlar, erkeklere kıyasla 2 kat daha fazla part-time çalışıyor. Bu durum, kıdem ve sosyal hak kaybına yol açıyor.
Çözüm Önerileri: Adım Adım Eşitlik
- Şeffaflık Yasaları: İzlanda örneğinde olduğu gibi, 25 kişiden fazla çalışanı olan şirketlere ücret eşitliğini kanıtlama zorunluluğu getirilmeli. Türkiye’de de İŞKUR üzerinden denetimler artırılabilir.
- Esnek Çalışma ve Ebeveyn İzni: İsveç modelinde olduğu gibi, hem annelere hem babalara eşit ve uzatılabilir doğum izni verilmeli. Böylece çocuk bakımı tek bir cinsiyetin sorumluluğu olmaktan çıkar.
- Kadın Dostu Sektör Politikaları: STEM (bilim, teknoloji, mühendislik, matematik) alanlarında kadınları teşvik eden burslar, mentorluk programları ve kota sistemleri hayata geçirilmeli.
- Toplumsal Zihniyet Dönüşümü: Medya ve eğitim müfredatıyla toplumsal cinsiyet eşitliği bilinci yaygınlaştırılmalı. Örneğin, anaokulundan itibaren kız çocuklarına liderlik, erkek çocuklarına ise empati becerileri kazandıran eğitim modelleri benimsenmeli.
- Kadın Kooperatifleri ve Girişimcilik: Kayıt dışı ekonomide çalışan kadınlar için kooperatifler kurularak, finansal okuryazarlık eğitimleri ve mikro kredi destekleri sağlanmalı.
Son Söz: Eşitlik İnisiyatifi Hepimizin
Ücret eşitsizliği yalnızca kadınların değil, toplumun tamamının kaybıdır. Ekonomik büyümenin önündeki bu engeli kaldırmak için devlet, özel sektör ve bireyler ortak hareket etmeli. Unutmayalım: Adil bir dünya, ancak kadınların güçlendirilmesiyle mümkün.
Not: Bu yazı, istatistikler ve akademik çalışmalar ışığında hazırlanmıştır. Detaylı kaynaklar için Dünya Bankası, OECD ve TÜİK veri tabanları incelenebilir.
