Borsa, sermayenin tabana yayılmasını sağlayan ve şirketlere kaynak yaratan hayati bir finansal ekosistemdir. Ancak bu ekosistem, haksız kazanç elde etmek isteyen kötü niyetli aktörlerin de hedefindedir. Sermaye Piyasası Kanunu’na göre açıkça suç teşkil eden “Piyasa Dolandırıcılığı” (Manipülasyon), hisse senetlerinin arz ve talebini yapay yollarla etkileyerek fiyatı değiştirmeyi amaçlar.
Bu makalede, manipülatörlerin kullandığı karanlık teknikleri en ince ayrıntısına kadar inceleyecek ve birikimlerinizi bu “köpekbalıklarından” nasıl koruyabileceğinizi adım adım ele alacağız.
Bölüm 1: Manipülasyon Nedir ve Spekülasyondan Farkı Nedir?
Manipülasyon mekaniklerine geçmeden önce çok önemli bir ayrımı netleştirmek gerekir: Manipülasyon vs. Spekülasyon.
- Spekülasyon: Geleceğe dair bir öngörüde bulunarak risk almaktır. Yasaldır ve piyasa likiditesi için gereklidir. Örneğin; bir şirketin kâr edeceğini düşünüp hisse almak spekülasyondur.
- Manipülasyon: Piyasadaki serbest fiyat oluşumunu engellemek, yapay fiyat ve hacim oluşturmak, yalan haber yaymaktır. Bu bir suçtur.
Bölüm 2: Manipülasyon Nasıl Yapılır? (Kullanılan Yöntemler)
Manipülatörler, yatırımcıların psikolojisini (korku ve açgözlülük) yöneterek hareket ederler. İşte en sık kullanılan yöntemler:
1. Pump and Dump (Pompala ve Boşalt / Gel-Gel Yapmak)
Bu, borsalarda en sık görülen manipülasyon türüdür. Genellikle sığ (derinliği olmayan, düşük sermayeli) hisselerde yapılır. Süreç 4 aşamada işler:
- Toplama (Accumulation): Manipülatörler, fiyatı dikkat çekmeden yavaş yavaş toplayarak hisse adedini artırır.
- Yükseltme (Pumping): Hissenin fiyatı aniden yukarı sürülür. Sosyal medya, Telegram grupları veya forumlarda “Hisse uçacak, ihale aldı, yabancı ortak geliyor” gibi yalan haberler yayılır.
- Coşku ve Dağıtım: Fiyat zirveye ulaştığında küçük yatırımcılar “fırsatı kaçırma korkusuyla” (FOMO) hisseye saldırır. Hacim patlar. Bu sırada manipülatörler, ellerindeki hisseleri yüksek fiyattan küçük yatırımcıya satar (boşaltır).
- Çöküş (Crash): Manipülatör satışını bitirdiğinde hissede alıcı kalmaz. Fiyat serbest düşüşe geçer. Küçük yatırımcı %50-80 zararla baş başa kalır.
2. Wash Trading (Kendi Kendine İşlem / Hacim Makyajı)
Yatırımcıların bir hisseye ilgi duyması için “hacim” (işlem miktarı) çok önemlidir. Manipülatörler, kendi hesapları arasında veya anlaştıkları diğer hesaplarla aynı fiyattan sürekli al-sat yaparlar.
- Amaç: Hissede canlılık varmış izlenimi yaratmak ve teknik analiz yapan algoritmaları/yatırımcıları yanıltmaktır.
3. Spoofing (Yemleme / Emir İptali)
Bu yöntem, emir defterindeki derinliği manipüle etmeye dayanır.
- Manipülatör, hisse fiyatının hemen altına devvasa bir alış emri girer.
- Diğer yatırımcılar “Burada çok güçlü bir alıcı var, fiyat düşmez, yükselecek” diye düşünerek alım yapmaya başlar.
- Fiyat yükseldiğinde manipülatör, o dev alış emrini gerçekleşmeden iptal eder ve elindeki malı yükselen fiyattan satar.
4. Bear Raid (Ayı Baskını)
Pump and dump’ın tam tersidir. Manipülatörler, bir şirketin batacağı, soruşturma geçirdiği veya büyük bir siparişinin iptal edildiği gibi yalan haberler yayarak hisseyi açığa satarlar (short selling). Fiyat panikle düştüğünde, alttan alıp pozisyonu kapatarak kâr ederler.
Bölüm 3: Sosyal Medya ve “Tüyo” Grupları Tehlikesi
Günümüzde manipülasyonun ana üssü maalesef dijital platformlardır.
- Telegram/WhatsApp Grupları: “Vip Grup”, “Tavan Serisi”, “Borsa Kralı” gibi isimlerle kurulan gruplar, manipülatörlerin av sahasıdır. Önce birkaç hissede (kendileri önceden aldığı için) kazandırıyor gibi görünürler, güven kazandıktan sonra asıl manipülasyonu yapacakları hisseyi gruba pazarlarlar.
- Twitter (X) Fenomenleri: Takipçi sayısı yüksek bazı hesaplar, analiz adı altında sığ hisseleri överek takipçilerini yönlendirebilir.
Unutmayın: Hiç kimse, gerçekten para kazandıran çok gizli bir bilgiyi tanımadığı binlerce insanla bedavaya paylaşmaz. Eğer bir ürün bedavaysa, ürün sizsinizdir.
Bölüm 4: Manipülasyondan Korunma Yolları
Borsada hayatta kalmak, para kazanmaktan daha önceliklidir. İşte manipülatörlere yem olmamanız için savunma stratejileriniz:
1. Temel Analiz Olmazsa Olmazdır
Bir hisse senedi alırken sadece grafiğe değil, şirketin değerine bakmalısınız. Bir şirketin fiyatı 10 TL’den 100 TL’ye çıkmışsa, sormanız gereken soru şudur: “Şirketin kârı da 10 kat arttı mı?”
Değerlemeyi kontrol etmek için basit oranları kullanabilirsiniz. Örneğin Fiyat/Kazanç (F/K) oranı:
F/K Oranı = Hisse Başına Fiyat / Hisse Başına Kâr
Eğer bir şirketin F/K oranı, sektör ortalamasının (örneğin 10-15 arası) çok üzerindeyse (örneğin 200), bu fiyatın manipülatif bir şekilde şişirildiğinin işareti olabilir.
2. Sığ Hisselerden Uzak Durun (Likidite Kontrolü)
BIST 30 veya BIST 50 gibi işlem hacmi yüksek, kurumsal yatırımcıların olduğu büyük şirketlerde manipülasyon yapmak çok zordur çünkü bu tahtaları hareket ettirmek için milyarlarca lira gerekir. Ancak “Yan Tahta” denilen sığ hisselerde 3-5 milyon TL ile fiyat tavan tavan götürülebilir.
- Korunma: Acemiyseniz ana pazar hisselerinden (BIST 30/50/100) şaşmayın.
3. Resmi Kaynakları Takip Edin (KAP)
Sosyal medyada “Şirket dev bir ihale aldı” dedikodusu dolaşıyorsa, hemen Kamuyu Aydınlatma Platformu’na (KAP) bakın.
- KAP’ta yayınlanmayan hiçbir bilgiye itibar etmeyin. Manipülatörler, KAP haberi düşmeden beklenti yaratarak hisse satmayı severler.
4. Sürü Psikolojisine Karşı Durun (FOMO Yönetimi)
Bir hisse senedi sebepsizce %50 yükseldiyse, o trene atlamak genellikle felaketle sonuçlanır.
- Kural: Fiyat, değerinin çok üzerine çıktıysa, başkalarının kazanmasına izin verin. Tepeden maliyetlenmek, yıllarca zararda beklemenize neden olabilir.
5. Çeşitlendirme (Sepet Yapmak)
Tüm sermayenizi tek bir hisseye bağlamak, manipülasyon riskini %100 üzerinize almak demektir. Farklı sektörlerden farklı şirketlere yatırım yaparak riski dağıtın.
Bölüm 5: Hukuki Boyut ve Yatırımcı Hakları
Türkiye’de Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), manipülasyonla (Piyasa Dolandırıcılığı) etkin bir şekilde mücadele etmektedir.
- 6362 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu Madde 107: İşlem bazlı ve bilgi bazlı piyasa dolandırıcılığı suçtur. Bu suçu işleyenlere 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve ağır para cezaları verilir.
- Eğer bir hissede manipülasyon olduğundan şüpheleniyorsanız, SPK’ya şikayette bulunabilirsiniz. Ayrıca SPK bültenlerini takip ederek, işlem yasağı getirilen kişileri ve hisseleri görebilirsiniz.
Bilgi En Büyük Kalkandır
Borsa, kısa yoldan zengin olma yeri değil, sabırla servet inşa etme yeridir. Manipülatörler, sizin “kolay para kazanma” arzunuzu kullanırlar. Onları yenmenin tek yolu; tüyolara kulak asmamak, finansal okuryazarlığı artırmak ve yatırım kararlarını matematiksel/temel verilere dayandırmaktır.
Unutmayın; borsada fırsatlar bitmez, ancak sermayeniz biterse oyuna bir daha dönemezsiniz. Paranızı korumak, onu kazanmaktan daha zordur.
