Borsa İstanbul Devre Kesici Uygulaması Ne Demek?

Borsa İstanbul Devre Kesici Uygulaması Ne Demek? Nasıl Çalışır? Ne Zaman Çalışır?

Finansal piyasalarda ani fiyat hareketleri hem yatırımcılar hem de piyasalar için ciddi risk oluşturabilir. Bu tür durumlarda devreye giren “devre kesici” uygulaması, piyasalarda panik satışlarını önlemek ve düzenli işlem ortamını korumak amacıyla kullanılan bir mekanizmadır.

Borsa İstanbul’da da bu sistem, yatırımcı güvenini sağlamak ve piyasa istikrarını korumak adına kritik bir rol oynar. Peki, devre kesici uygulaması tam olarak nedir, ne zaman devreye girer ve yatırımcıları nasıl etkiler? İşte tüm detaylar…

1. Devre Kesici Nedir?

Devre kesici (Circuit Breaker), Borsa İstanbul’da belirli bir hisse senedi veya endeksin fiyatında çok kısa sürede aşırı düşüş ya da yükseliş yaşanması durumunda, işlemleri geçici olarak durduran otomatik bir mekanizmadır.

Bu sistemin amacı:

• Aşırı volatiliteyi (oynaklığı) önlemek,
• Piyasanın soğumasını sağlamak,
• Yatırımcıların panikle değil, sağduyulu şekilde karar vermesine fırsat tanımaktır.

Yani devre kesici, piyasayı “bir süreliğine duraklatan” güvenlik freni gibidir.

2. Neden Devre Kesici Uygulanır?

Piyasalarda bazen:

• Ekonomik veri açıklamaları,
• Şirketlere ilişkin olumsuz haberler,
• Küresel krizler,
• Jeopolitik riskler veya
• Büyük yatırımcı satışları

nedeniyle ani fiyat hareketleri yaşanabilir.

Bu durumda yatırımcılar paniğe kapılıp toplu satış yaptığında, fiyatlar hızla düşebilir ve piyasa işleyişi bozulabilir. Devre kesici uygulaması, bu panik havasını dağıtmak ve piyasanın dengelenmesine zaman tanımak için devreye girer.

3. Borsa İstanbul’da Devre Kesici Nasıl Çalışır?

Borsa İstanbul’da devre kesici sistemi otomatik olarak çalışır. Sistem, hisse senedi veya endeks fiyatlarında belirli oranlarda değişim olduğunda devreye girer.

🔹 A. Pay (Hisse Senedi) Bazlı Devre Kesici

Bir hisse senedinin fiyatı, kısa sürede belirlenen oranlarda düşerse (veya yükselirse), o hisse için işlemler durdurulur.

Genellikle:

• %5 ve üzeri ani fiyat hareketlerinde devre kesici çalışır.
• Hisse işlemleri 5 dakika süreyle durdurulur.
• Ardından emir toplama (cooling-off) süreci başlar ve tekrar işlemler açılır.

Bu süreçte yatırımcılar yeni emir girebilir, ancak işlem yapılmaz — amaç piyasayı sakinleştirmektir.

🔹 B. Endeks Bazlı Devre Kesici

Sadece tek bir hisse değil, tüm piyasa genelinde ani düşüş olursa da devre kesici devreye girer.

BIST 100 Endeksi üzerinden takip edilir:

Bu sistem sayesinde, olası çöküşler zincirleme satışlara dönüşmeden önce kontrol altına alınır.

4. Devre Kesici Uygulaması Ne Zaman Devreye Girer?

Devre kesici, tek bir hisse senedinde veya genel endekste belirlenen fiyat hareketi limitleri aşıldığında otomatik olarak devreye girer.

Örneğin:

• Bir hisse senedinin fiyatı dakikalar içinde %5 düşerse, sistem o hisse için işlemleri durdurur.
• BIST 100 Endeksi %5 düşerse, tüm piyasada devre kesici aktif olur.

Bu süre zarfında yatırımcılar yeni emirlerini hazırlayabilir, stratejilerini gözden geçirebilir, ve piyasa yeniden açıldığında daha sağlıklı kararlar verebilir.

5. Devre Kesici Sürecinde Ne Olur?

Devre kesici devreye girdiğinde:

1. İşlemler geçici olarak durdurulur.
   Hiçbir alış veya satış işlemi gerçekleşmez.
2. Emir toplama süreci başlar.
   Bu aşamada yatırımcılar alım/satım emirlerini girebilir ancak işlemler hemen gerçekleşmez.
3. Piyasa yeniden açılır.
   Emir toplama süresi bitince işlemler yeniden başlar ve fiyatlar yeni denge seviyesine oturur.

Bu mekanizma sayesinde fiyatlar daha kontrollü şekilde yeniden oluşur.

6. Devre Kesici Uygulamasının Yatırımcıya Etkisi

Devre kesici ilk bakışta yatırımcılar için “ticaretin durması” gibi görünebilir, ancak aslında koruyucu bir mekanizmadır.

Avantajları:

• Paniğin önüne geçer.
• Fiyat oluşumunun sağlıklı olmasını sağlar.
• Aşırı kayıpların önüne geçebilir.
• Piyasaya güveni artırır.

Dezavantajları:

• Hızlı tepki vermek isteyen yatırımcılar için işlem imkânı kısıtlanır.
• Belirsizlik süresince endişe artabilir.
• Devre kesici sonrası açılışta ani dalgalanmalar yaşanabilir.

7. Borsa İstanbul’da Devre Kesici Uygulamasının Tarihçesi

Borsa İstanbul, devre kesici sistemini 2015 yılında hayata geçirdi. Bu sistem, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) ve Borsa İstanbul A.Ş. tarafından uluslararası piyasa standartlarına uygun şekilde tasarlandı.

O günden bu yana:

• Volatil dönemlerde (örneğin pandemi, seçim dönemleri, küresel krizler) sık sık devreye girdi,
• Piyasanın aşırı oynaklığa karşı daha dayanıklı hale gelmesini sağladı.

8. Uluslararası Piyasalarda Devre Kesici Örnekleri

Devre kesici uygulaması sadece Türkiye’ye özgü değildir. ABD, Avrupa ve Asya borsalarında da benzer mekanizmalar mevcuttur.

Örneğin:

• ABD Borsaları (NYSE, NASDAQ):
  • S&P 500 endeksinde %7, %13 ve %20 düşüşlerde üç aşamalı devre kesici uygulanır.
• Londra Borsası (LSE):
  • Belirli oranda düşüşlerde “volatility auction” başlatılır.
• Tokyo Borsası:
  • Fiyat limitleri günlük bazda belirlenir.

Borsa İstanbul da bu küresel sistemlere paralel bir yapı kullanmaktadır.

9. Devre Kesici Uygulamasına Örnek

Diyelim ki X şirketinin hissesi 100 TL’den işlem görüyor. Piyasada ani bir satış dalgası başladı ve hisse 95 TL’ye düştü — yani %5 kayıp yaşandı.

👉 Sistem hemen devreye girer:

• İşlemler 5 dakika durdurulur.
• Bu süre içinde emir toplama yapılır.
• Ardından hisse yeniden işleme açılır.

Bu kısa “soğuma süresi”, yatırımcıların panik yerine mantıklı karar almasına yardımcı olur.

10. Sonuç: Devre Kesici Piyasanın Güvenlik Frenidir

Devre kesici uygulaması, Borsa İstanbul’da yatırımcıyı ve piyasayı koruyan otomatik bir güvenlik sistemidir.
Ani fiyat hareketlerinde işlemleri geçici olarak durdurarak:

• Panik satışlarını önler,
• Fiyat istikrarını sağlar,
• Piyasanın adil ve şeffaf kalmasına katkıda bulunur.

Yatırımcı açısından bu durum bazen sabır gerektirse de, uzun vadede piyasa güvenliği ve sürdürülebilirliği için büyük önem taşır.

Unutmayın: Devre kesici, piyasayı cezalandırmaz — piyasayı korur.

Not: Güncel düzenlemeler için Borsa İstanbul resmi web sitesini takip edebilirsiniz.