Bu makalenin amacı, borçlunun mal varlığının tasfiyesi yoluyla alacaklıların kolektif tatminini sağlamayı hedefleyen bir hukuki müessese olan iflasın, temel işleyiş mekanizmasını ve başlıca türlerini incelemektir. Çalışma, iflas hukukunun felsefesinden yola çıkarak, iflasın klasik (tam tasfiye) ve modern (yeniden yapılandırma odaklı) türleri arasındaki ayrımı analiz etmekte ve Türk hukukundaki (İİK ve diğer ilgili mevzuat) karşılıklarını ele almaktadır. Makale, iflas sürecinin aşamalarını (ifa emri, masak oluşumu, tasfiye, paylaştırma) detaylandırarak, alacaklı, borçlu ve kamu yararı arasındaki dengenin nasıl sağlandığını akademik bir perspektifle irdelemektedir.
- İflas Müessesesinin Hukuki ve İktisadi Temelleri
İflas, kökeni Roma Hukuku’na kadar uzanan, borcun ödenmemesi (aciz) durumunda devreye giren bir kolektif takip yoludur. Temel işlevi, borçlunun tüm mal varlığının (aktif) tüm alacaklılar (pasif) lehine kanuni bir düzen içinde tasfiye edilerek, alacaklılar arasında par conditio creditorum (alacaklılar eşitliği) ilkesi çerçevesinde adil bir paylaşımın sağlanmasıdır. Bu süreç, bireysel takip yollarının yol açtığı “zorla tahsil yarışı”nı ve öncelik hakkı olmayan alacaklıların mağduriyetini önlemeyi amaçlar.
Modern iflas hukuku, sadece tasfiyeyi değil, aynı zamanda iflasın önlenmesi ve borcun ödenebilir duruma getirilmesi için yeniden yapılandırma (reorganization) araçlarını da içerir. Bu ikili yaklaşım, hem alacaklıların haklarını korumayı hem de ekonomik değeri olan işletmelerin faaliyetlerine devam etmesini sağlayarak istihdamı ve piyasa istikrarını gözetir.
- İflasın Türleri
İflas, farklı kriterlere göre sınıflandırılabilir. En temel ayrım, sürecin nihai amacına göre yapılandır.
2.1. Amacına Göre İflas Türleri
· Tasfiye (Liquidasyon) Amaçlı İflas (Klasik İflas): Bu modelin nihai amacı, borçlunun tüm malvarlığının paraya çevrilerek (icra yoluyla satış) alacaklılara kanuni sıra ve oranlarda dağıtılmasıdır. Süreç sonunda borçlu tüzel kişi ise sona erer; gerçek kişi ise belirli borçlardan (kişiye bağlı, nafaka vb. borçlar hariç) kurtularak “ifa imkansızlığı” durumundan çıkar. Türk İcra ve İflas Kanunu’nda (İİK) düzenlenen genel iflas yolu bu kapsamda değerlendirilebilir.
· Yeniden Yapılandırma (Reorganization) Amaçlı İflas: Modern iflas hukukunun bir ürünü olan bu model, ekonomik olarak zora düşmüş ancak faaliyetlerine devam etme potansiyeli taşıyan şirketler için tasarlanmıştır. Amaç, şirketin tasfiyesini önlemek, borç yapısını yeniden düzenleyerek (borç erteleme, indirim, sermaye artırımı vb.) şirketin devamını sağlamaktır. Türk hukukundaki en tipik örnekleri İİK’nın 179/a maddesi ve devamında düzenlenen “İflasın Ertelenmesi” (konsolidasyon) ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 375-385. maddelerinde düzenlenen “İhtiyati Tedbir Olarak Yeniden Yapılandırma” kurumlarıdır.
2.2. Şekline Göre İflas Türleri
· Adi İflas: İflasın en yaygın şeklidir. Borçlunun genel olarak aciz içinde bulunması halinde, bir veya daha fazla alacaklının talebi veya savcılık dairesinin re’sen başvurusu üzerine açılır. İİK m. 177’ye göre, borçlunun borcunu ödemediği kesinleşmiş bir ilam ile veya bir icra takibi ile sabit olursa, iflasına karar verilir.
· Ticari İflas: Ticaret şirketleri, ticari işletmesi olan gerçek kişiler ve donatma iştiraki için söz konusu olan iflastır. Ticari iflasta, iflas masasının oluşumu, tasfiye usulü ve sorumluluk hükümleri gibi bazı özel düzenlemeler mevcuttur.
· Muvazaalı (Hileli) İflas: Borçlunun, alacaklılarını aldatmak veya onlara zarar vermek amacıyla gerçekte aciz halinde olmadığı halde, iflasını istemesi veya açılmış bir iflas davasını kabul etmesidir. Bu durum ceza hukuku yaptırımlarını (Türk Ceza Kanunu m. 161) beraberinde getirir.
· İhtiyari İflas (Gönüllü İflas): Borçlu, aciz içinde olduğunu beyan ederek kendi iflasının açılmasını talep edebilir. Bu talep, alacaklıların haklarını ihlal etmemek kaydıyla ve mahkemece gerekli şartların oluştuğu tespit edilirse kabul edilir.
- İflas Sürecinin İşleyişi (İflas Açıklamasının Aşamaları)
Türk İflas Hukuku’nda iflas süreci, bir dizi hukuki işlemden oluşan karmaşık bir prosedürdür.
- İflas Kararı (İflasın Açılması):
· Talep: İflas, bir veya daha fazla alacaklı, borçlu veya Cumhuriyet Savcısı tarafından talep edilebilir.
· İflas Sebepleri: Genel iflas sebebi, borçlunun aciz halidir. Aciz halinin pratik göstergeleri, borcunu ödeyememesi, borcunu ödeyemeyeceğini açıklaması, kaçması, mal varlığını gizlemesi veya tasfiyedir.
· Karar: İflas talebini inceleyen ticaret mahkemesi, iflas sebebinin varlığını tespit ederse ifa emri niteliğinde bir iflas kararı verir. Bu karar hemen ilan edilir.
- İflasın Hukuki Sonuçları:
· İflas kararı, borçlunun malvarlığı üzerinde genel bir haciz etkisi doğurur. Borçlu, masaya ait malları tasarruf yetkisini kaybeder.
· Borçlu adına açılmış bireysel icra takipleri durur.
· İflas masasına giren mallar üzerindeki her türlü dava, iflas dairesi aleyhine görülür.
- İflas Masasının Teşkili ve İdaresi:
· Mahkeme, iflas kararıyla birlikte bir veya birden fazla resmi alacaklılar kurulu seçtirir ve bir iflas idaresi memuru (sindik) atar.
· Sindik, iflas masasının yöneticisidir. Görevleri arasında; borçlunun mallarını tespit etmek ve toplamak, alacaklıları tespit için çağrıda bulunmak, alacakların geçici ve kesin listesini hazırlamak, masanın aktifini paraya çevirmek ve paylaştırmak bulunur.
- Alacakların İncelenmesi ve Tasdiki:
· Tüm alacaklılar, iflas masasına başvurarak alacaklarını bildirirler.
· Sindik ve resmi alacaklılar kurulu, bu alacakları inceler ve itirazları değerlendirerek bir alacaklar listesi hazırlar. Bu liste mahkemece onaylandıktan sonra kesinleşir.
- Tasfiye ve Paylaştırma:
· Sindik, iflas masasına dahil tüm malları (taşınır, taşınmaz, alacaklar, fikri mülkiyet hakları) kanuna uygun şekilde (çoğunlukla açık artırma yoluyla) paraya çevirir.
· Elde edilen nakit para, İİK’da belirtilen ***ödeme sırasına göre alacaklılara dağıtılır:
- İflas Masasının Borçları: Sindik ücreti, masraflar vb.
- Kamu Alacakları
- İşçi Alacakları (Son 1 yıla ait)
- İrat ve Benzeri Alacaklar (Kira vb.)
- Genel Alacaklılar (Ticari alacaklılar, bankalar vb.)
- Alt Sıradaki Alacaklılar (Örneğin, iflastan sonraki faizler)
· Her sıradaki alacaklılar tamamen tatmin edilmeden bir sonraki sıraya geçilmez. - İflasın Kapanması:
· Tasfiye işlemi tamamlandığında ve paylaştırma yapıldığında, mahkeme iflasın kapatılmasına karar verir.
· Borçlu gerçek kişi ise, “ifa imkansızlığı” kalkar ve kalan borçları (istisnalar hariç) sona erer (*borçtan kurtulma). Tüzel kişi borçlu ise, iflasın kapanmasıyla birlikte tüzel kişilik sona erer.
- İflasa Alternatif Yeniden Yapılandırma Yolları
Tam tasfiye yerine, şirketin devamını sağlamaya yönelik iki önemli araç bulunmaktadır:
· Konkordato: Borçlu, alacaklılarına, borcunun bir kısmını nakden ve peşin ödemeyi, kalanından ise kurtulmayı teklif eder. Alacaklıların sayı ve miktar çoğunluğuyla kabul edilirse ve mahkemece onaylanırsa, tüm alacaklıları bağlar.
· İflasın Ertelenmesi (İİK m. 179/a): Borçlu, iflasa tabi bir durumda olsa da, belirli bir süre içinde (en fazla 2 yıl) alacaklıları ile anlaşarak borçlarını yeniden yapılandırabileceğini gösterirse, mahkeme iflas açılmasını erteleyebilir. Bu süre zarfında borçlu, alacaklılarla bir anlaşma (konkordato) yapmaya çalışır.
- Sonuç
İflas müessesesi, karmaşık bir hukuki süreç olmakla birlikte, modern ekonomilerin vazgeçilmez bir denge ve düzen mekanizmasıdır. Klasik tasfiye modeli, alacaklıların haklarının korunmasında nihai çözüm olarak işlev görürken, yeniden yapılandırmaya odaklanan iflas öncesi ve alternatif modeller (iflasın ertelenmesi, ihtiyati tedbir olarak yeniden yapılandırma), ekonomik değer yaratan işletmelerin ayakta kalmasını ve dolayısıyla daha geniş bir kamu yararının gözetilmesini sağlar. Türk iflas hukuku, İİK ve diğer mevzuatlarla bu ikili amacı bünyesinde barındırmakta, sürekli güncellenen yargı içtihatları ve mevzuat değişiklikleri ile küresel ekonomik ihtiyaçlara uyum sağlamaya çalışmaktadır. İflas sürecinin etkin ve adil bir şekilde işletilmesi, hem kredi verenlerin güvenini artırmakta hem de sağlıklı bir piyasa ekonomisinin temel taşlarından birini oluşturmaktadır.
Kaynakça
· İcra ve İflas Kanunu (İİK), Numara: 2004.
· POROY, Reha; YENİSEY, Feridun; ÇAĞLAYAN, Ramazan: İcra ve İflas Hukuku, Vedat Kitapçılık.
· ARSLANLI, Ayşe: İflas Hukuku, Yetkin Yayınları.
· Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK), Numara: 6100.
· ÖZTEKİN GELGEL, Gülüm: “İhtiyati Tedbir Olarak Yeniden Yapılandırma”, Legal Yayıncılık.
· Türk Ticaret Kanunu (TTK), Numara: 6102.
