Borsa İstanbul (BIST), Türkiye ekonomisinin dinamik ve bazen de çalkantılı ruh halinin en hassas barometrelerinden biridir. Piyasaların iniş çıkışlarını takip eden herkesin aklına şu soru gelir: “Borsayı en çok ne hareket ettiriyor?” Gerçek şu ki, tek bir değişkenin mutlak hakimiyetinden söz etmek yanıltıcı olur; karmaşık bir etkileşim söz konusudur. Ancak, bu etkileşimin merkezinde, diğer faktörleri de büyük ölçüde şekillendiren veya onlardan şiddetle etkilenen bir unsur öne çıkar: Makroekonomik İstikrar (veya İstikrarsızlık) ve bunun en somut yansımaları olan Döviz Kuru, Enflasyon ve Faiz Oranları.
Borsa İstanbul’un performansı, özünde Türkiye ekonomisinin genel sağlığına ve geleceğe dair beklentilere duyarlıdır. Bu genel sağlığın en kritik göstergeleri ise döviz kurlarındaki hareketler, tırmanan veya kontrol altına alınan enflasyon ve Merkez Bankası’nın faiz politikalarıdır. Bunlar birbirinden bağımsız değildir; birindeki bir sarsıntı, diğerlerinde de dalgalanmalara neden olur ve bu dalgalar en hızlı ve şiddetli şekilde borsaya vurur.
Döviz Kuru (Özellikle USD/TRY): Borsa İstanbul için belki de en anlık ve güçlü etkiye sahip değişken. Türk Lirası’nın değer kaybı (kurun yükselmesi) genellikle borsada sert düşüşlere yol açar. Bunun birkaç temel nedeni var: Birincisi, birçok şirketin (özellikle enerji, hammadde, teknoloji ithalatçıları) döviz cinsinden yüksek borçları veya maliyetleri vardır. Kur yükseldiğinde bu maliyetler artar, karlılık baskı altına girer ve şirket değerlemeleri (hisselerin fiyatı) düşer. İkincisi, kur şoku enflasyonu körükler, ekonomik belirsizliği artırır ve yatırımcı psikolojisini derinden olumsuz etkiler. Yatırımcılar, TL varlıklarından kaçışa geçerek önce dövize, güvenli liman arayışıyla bazen altına, bazen de yabancı borsalara yönelebilir. Bu kaçış borsada satım baskısı demektir. Tersine, TL’de istikrar sağlandığında veya güçlenme sinyalleri alındığında, bu olumsuz faktörler tersine döner ve borsa genellikle güçlü bir toparlanma sergiler.
Enflasyon: Yüksek ve kronikleşmiş enflasyon, Borsa İstanbul için en büyük tehditlerden biridir. Enflasyon, şirketlerin planlama yapmasını zorlaştırır, maliyetlerini öngörülemez şekilde artırır, tüketici harcamalarını erteletebilir ve nihayetinde karlılığı aşındırır. Daha da önemlisi, yüksek enflasyon, Merkez Bankası’nı faiz artırmaya zorlar. Faizlerin yükselmesi, şirketlerin borçlanma maliyetini artırırken, mevduat gibi alternatif yatırım araçlarının getirisini de yükseltir. Bu da borsaya ayrılan fonlarda azalmaya yol açabilir. Enflasyonun kontrol altına alındığına dair güçlü inanç ve somut veriler ise borsa için en temel yapıcı unsurlardan biridir, çünkü faizlerin düşme ihtimalini ve ekonomide daha istikrarlı bir büyüme ortamını işaret eder.
Faiz Oranları: Merkez Bankası faiz kararları, Borsa İstanbul’da anlık ve şiddetli tepkilere neden olur. Faiz artışları, genellikle kısa vadede borsa için olumsuz bir sinyal olarak algılanır. Artan faizler, şirketlerin finansman maliyetini doğrudan yükseltir, yatırım kararlarını erteletebilir ve tüketici kredilerini pahalılaştırarak talebi düşürebilir. Ayrıca, banka mevduatı gibi daha risksiz yatırımların cazibesini artırarak borsadan çıkışı tetikleyebilir. Ancak, kritik olan faiz artışının nedeni ve uzun vadeli etkisidir. Eğer faiz artışı, kontrolsüz enflasyonu dizginlemek ve ekonomik istikrarı sağlamak için yapılıyorsa, bu orta ve uzun vadede borsa için olumlu bir ortamın temellerini atabilir. Çünkü enflasyonun düşmesi, kurun sakinleşmesi ve belirsizliğin azalması, nihayetinde şirket karlılığını ve yatırımcı güvenini artırır. Faiz indirimleri ise genellikle kısa vadeli bir coşku yaratsa da, bunun enflasyonu tetikleyip tetiklemeyeceği ve TL’de baskı oluşturup oluşturmayacağı konusundaki endişeler, tepkinin süresini ve şiddetini belirler.
Diğer Etkenlerin Rolü: Makroekonomik faktörlerin merkezi rolünü vurgularken, diğer önemli etkenleri de görmezden gelemeyiz. Küresel piyasalardaki dalgalanmalar (özellikle ABD Merkez Bankası – FED’in faiz kararları ve doların küresel gücü), uluslararası yatırımcıların Türkiye’ye bakışı ve risk iştahı, siyasi istikrar ve seçim dönemleri, sektörel gelişmeler ve bireysel şirket performansları da Borsa İstanbul’u etkiler. Ancak, bu faktörlerin çoğu, yukarıda bahsedilen makroekonomik temeller ne kadar sağlam veya zayıf olursa, o kadar şiddetli veya hafif bir etki yaratır. Örneğin, küresel bir risk kaçışı sırasında, makroekonomik göstergeleri güçlü ülke borsaları daha az zarar görürken, zayıf temellere sahip olanlar (yüksek enflasyon, cari açık, dış finansman ihtiyacı) çok daha sert düşüşler yaşayabilir. Benzer şekilde, olumlu bir şirket haberi, genel makroekonomik hava kötüyse, hissesini ancak kısmen ve geçici olarak yukarı taşıyabilir.
Sonuç Olarak: Borsa İstanbul’u hareket ettiren tek bir kaldıraç yoktur; bir orkestranın uyumu gibi birçok enstrümanın sesi bir araya gelir. Ancak, bu orkestranın temel ritmini ve genel tonunu belirleyen, tartışmasız bir şekilde makroekonomik istikrar göstergeleridir – döviz kuru, enflasyon ve faiz oranları. Bu üçlü arasındaki dengenin sağlanması, TL değerinin korunması, enflasyonun kalıcı şekilde düşürülmesi ve faiz politikalarının öngörülebilirliği, Borsa İstanbul’un sadece kısa vadeli çalkantılardan değil, aynı zamanda orta ve uzun vadede sağlıklı ve sürdürülebilir bir büyüme trendi yakalayabilmesinin de temel anahtarıdır. Yatırımcıların gözü, her zaman bu makroekonomik pusulaya kilitlenmiş durumdadır; onun ibresindeki her hareket, borsanın nabzında doğrudan hissedilir.
