Bir zamanlar ticaret politikası denilince akla gümrük tarifeleri, kotalar, serbest ticaret anlaşmaları gelirdi. Ekonomistlerin ve ticaret bakanlıklarının teknik dünyasıydı, amacı da nispeten basit görünürdü: ihracatı artırmak, ithalatı yönetmek, sanayiyi korumak veya tüketiciye ucuz mal sunmak. Ancak 21. yüzyılın küresel arenasında bu tablo kökten değişti. Ticaret politikası, artık masum bir ekonomik araç olmanın çok ötesine geçti; jeopolitik hesapların keskin bir kılıcı ve ulusal mali dengeleri şekillendiren güçlü bir kaldıraç haline geldi. Bugünün ticaret politikası, aynı anda hem bir güç gösterisi hem de bir maliye stratejisidir.
Jeopolitik sahnenin merkezine yerleşmiş durumda. Artık devletler, ticaret akışlarını doğrudan siyasi hedeflerine ulaşmak için kullanıyor. Ekonomik yaptırımlar, belki de bunun en çarpıcı ve sık kullanılan örneği. Bir ülkeyi uluslararası finans sisteminden izole etmek, kritik teknoloji ihracatını engellemek veya enerji ithalatını kesmek, klasik askeri müdahalelerden çok daha düşük riskle (en azından yaptırım uygulayan taraf için) muazzam baskı oluşturabiliyor. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrası Batı’nın uyguladığı kapsamlı yaptırımlar, bunun kitlesel bir örneği. Ancak bu araç çok daha incelikli de kullanılabiliyor. Belirli bir ülkeye tercihli ticaret anlaşması sunmak veya vermemek, o ülkeyi kendi jeopolitik yörüngesine çekmek için bir ödül veya ceza mekanizmasına dönüşüyor. Kritik minerallere, yarı iletkenlere veya temiz enerji teknolojilerine erişimi kontrol etmek, sadece ekonomik değil, aynı zamanda askeri ve teknolojik üstünlüğü elinde tutmanın bir yolu. “Dost-shoring” veya “güvenilir ticaret” gibi kavramlar, tedarik zincirlerini güvenlik ve siyasi ittifaklar temelinde yeniden şekillendiriyor. Ticaret hatları, artık aynı zamanda güvenlik ve nüfuz hatları. Bir ülkenin hangi limanlara yanaştığı, hangi ülkelerden mal aldığı, sadece ticari bir tercih değil, jeopolitik bir beyan haline geldi.
Diğer yandan, ticaret politikası giderek daha fazla bir maliye politikası aracı olarak işlev görüyor. Hükümetler, artan kamu harcamalarını, bütçe açıklarını veya belirli sektörlere yönelik destekleri finanse etmek için ticaretten gelen gelirlere bel bağlıyor. İthalata konan ek gümrük vergileri veya “özel tüketim vergileri”, sık sık bütçeye ek kaynak yaratmanın hızlı bir yolu olarak sunuluyor. Bu vergiler, “yerli üreticiyi koruma” retoriğiyle pazarlansa da, pratikte devlet kasasına doğrudan para akışı sağlıyor. İhracat kısıtlamaları bile bazen beklenmedik şekilde maliye politikasına hizmet edebiliyor. Örneğin, yerel piyasada fiyatları düşürmek veya devletin elindeki stratejik bir kaynağı (petrol, buğday gibi) daha yüksek fiyattan iç piyasada satmak için ihracat vergileri veya yasakları getirilebiliyor. Ticaret anlaşmalarında imzalanan yatırım koruma maddeleri, gelecekteki olası davalar ve tazminatlar nedeniyle devlet bütçesi üzerinde potansiyel bir yük veya koruma da oluşturabiliyor. “Ticaret savaşları” sırasında birbirine misilleme olarak konan tarifeler, doğrudan devletlerin gelir kalemlerini etkiliyor. Bir ülkenin ticaret fazlası veya açığı, sadece ekonomik rekabet gücünün değil, aynı zamanda kamu maliyesinin dış dengeler üzerinden nasıl şekillendiğinin de göstergesi.
Bu ikili dönüşüm – jeopolitik bir silah ve mali bir kaldıraç olma – ticaret politikasını son derece karmaşık ve bazen tehlikeli bir alan haline getiriyor. Ekonomik verimlilik ve karşılaştırmalı üstünlük gibi klasik ilkeler, çoğu zaman ulusal güvenlik endişelerinin veya acil bütçe ihtiyaçlarının gölgesinde kalıyor. Ticari kararlar, kısa vadeli siyasi kazanımlar veya mali kolaylıklar uğruna alındığında, uzun vadede tüketicilere daha yüksek fiyatlar, işletmelere istikrarsız tedarik zincirleri ve küresel ekonomiye enflasyon ve büyümede yavaşlama olarak geri dönebiliyor. Jeopolitik gerilimler ticaret akışlarını kesintiye uğrattığında, sadece ilgili ülkeler değil, dünyanın dört bir yanındaki üreticiler ve tüketiciler olumsuz etkileniyor. Maliye politikası aracı olarak kullanım, korumacılığı körükleyerek küresel ticaretin büyüme potansiyelini kısıtlayabiliyor.
Sonuç olarak, modern ticaret politikasını sadece “ithalat-ihracat düzenlemesi” olarak görmek büyük bir yanılgı olur. O, artık Dışişleri Bakanlıkları ile Savunma Bakanlıklarının strateji masalarında Maliye Bakanlıkları ile birlikte şekillendirdiği, çok boyutlu ve yüksek riskli bir güç oyununun merkezinde yer alıyor. Bir ülkenin ticaret politikasını analiz ederken, sadece ekonomistlere değil, aynı zamanda siyaset bilimcilere, stratejistlere ve maliye uzmanlarına da danışmak gerekiyor. Çünkü bugün bir gümrük tarifesinin arkasında, bir müttefiki cezalandırma arzusu, bir rakip ülkeyi zayıflatma hedefi veya bütçedeki bir açığı kapatma ihtiyacı yatıyor olabilir. Ticaret politikası, ulusların gücünü, ittifaklarını ve ekonomik hayatta kalma stratejilerini ifade etmenin yeni ve son derece güçlü dilidir. Bu dili anlamak, küresel düzenin bugününü ve yarınını anlamanın temel anahtarıdır.
