Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) ve İslam Ülkeleri İstatistik, Ekonomik ve Sosyal Araştırma ve Eğitim Merkezi (SESRIC) iş birliğiyle hazırlanan kapsamlı “Türk Ekonomileri 2024 Raporu” yayımlandı.
Güçlü Büyüme, Yönetilebilir Riskler
200 sayfalık analiz, Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan’ın ekonomik performanslarını, ortak kalkınma hedeflerini ve bölgesel entegrasyon adımlarını çok boyutlu şekilde ele alıyor.
Raporda TDT üyesi ülkeler, ortalama %4,8’lik büyüme performansıyla küresel ekonomiden pozitif ayrışıyor. Özbekistan %6,1 ile en yüksek büyümeyi gösterirken, onu %5,1 ile Kırgızistan ve %4,5 ile Türkiye izledi. Azerbaycan ise %1,1’lik daha sınırlı bir büyüme kaydetti.
Büyümenin temel dinamikleri olarak iç talep artışı, ihracattaki genişleme ve altyapı yatırımları öne çıktı. Orta vadede pozitif görünümün süreceği öngörülürken, dış talepteki kırılganlıklar, iklim krizi ve jeopolitik riskler büyüme açısından başlıca tehditler arasında yer aldı.
Ticaret ve Ulaştırmada Entegrasyon Hız Kazanıyor
TDT içi ticaret hacmi, 2023 yılında %14 artışla 39,4 milyar dolara ulaştı. Türkiye, bu hacmin %64’ünü üstlenerek lider konumda yer aldı. Azerbaycan ile 7,5 milyar dolar, Kazakistan ile 6,3 milyar dolar, Özbekistan ile 3,1 milyar dolar ve Türkmenistan ile 2,2 milyar dolarlık ticaret hacmi kaydedildi.
Rapor, bölge içi ticaretin daha da artırılması için ulaşım koridorlarının entegrasyonu, ortak gümrük düzenlemeleri, dijital ticaret platformları ve tercihli ticaret anlaşmalarının önemine dikkat çekti.
Doğrudan Yatırımlar 1 Trilyon Doları Aştı
TDT ülkeleri, toplamda 1 trilyon doları aşan doğrudan yabancı yatırım (DYY) stoku ile yatırım çekme kabiliyetini ispatladı. Türkiye 165 milyar dolar ile başı çekerken, enerji kaynakları açısından zengin Kazakistan, Azerbaycan ve Özbekistan da öne çıktı.
Altyapı, enerji, madencilik ve finans gibi stratejik sektörlerde yoğunlaşan yatırımların kalkınma sürecine büyük katkı sunduğu vurgulandı. Raporda ayrıca Türk yatırımcılar arasında sermaye dolaşımının artırılması ve kamu-özel ortaklık modellerinin yaygınlaştırılması önerildi.
Ulaştırma, Enerji ve Dijitalleşme Ortak Öncelikler
Altyapı projeleri, Türk dünyasının küresel geçiş koridoru haline gelmesinde anahtar rol oynuyor. Özellikle Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu, Orta Koridor ve Zengezur projeleri, Avrupa ile Asya arasındaki lojistik köprü konumunu güçlendiriyor.
Enerji alanında ise elektrik iletim ağlarının bütünleşmesi, doğalgaz hatlarının entegrasyonu ve yeşil enerji alanındaki iş birlikleri dikkat çekiyor. Dijital alanda siber güvenlik, e-ticaret, fintech ve yapay zekâ alanlarında ortak dijital platformlar hedefleniyor.
Makroekonomik Denge Arayışı
2023 yılı itibarıyla TDT ülkelerinde ortalama enflasyon %12,6 olarak kaydedildi. Türkiye’de bu oran %53,9 ile en yüksek seviyedeyken, Özbekistan ve Azerbaycan’da %8,8, Kazakistan’da %9,8 ve Kırgızistan’da %7,3 olarak ölçüldü. Enflasyonun temel nedenleri arasında gıda fiyatları, döviz kuru oynaklığı ve arz kısıtları yer aldı.
İşsizlik oranı ise Türkiye’de %9,1, Özbekistan’da %6,5, Kazakistan’da %4,9 düzeyinde açıklandı. Kadınların iş gücüne katılımı ve genç işsizlik oranları, tüm ülkeler için ortak politika alanı olarak ön plana çıkıyor.
Genç Nüfus ve Eğitimde Dönüşüm İhtiyacı
Rapora göre, TDT ülkelerinde 15-24 yaş arası genç nüfusun oranı %17,5. Bu dinamik nüfusun dijital ekonomiye entegrasyonu, inovasyon ve beceri gelişimi açısından kilit önemde.
Eğitimde STEM (bilim, teknoloji, mühendislik, matematik) alanlarına daha fazla ağırlık verilmesi ve mesleki eğitimin yeniden yapılandırılması gerektiği vurgulanıyor. Ayrıca üniversiteler arası öğrenci ve akademisyen değişim programlarının yaygınlaştırılması, “Türk Yükseköğretim Alanı” vizyonunun inşasında stratejik bir adım olarak görülüyor.
Yeşil Dönüşümde Ortak Yol Haritası
İklim değişikliğiyle mücadelede, yenilenebilir enerji yatırımlarının artırılması ön plana çıkıyor. Türkiye, Özbekistan ve Kazakistan’ın güneş ve rüzgâr enerjisi projeleri örnek gösteriliyor. Karbon ayak izinin azaltılması, yeşil şehircilik, çevre regülasyonları ve su yönetimi başlıklarında da ortak hareket edilmesi gerektiği belirtiliyor.
Tarımda ise iklim dostu üretim, erken uyarı sistemleri ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı öneriliyor.
Stratejik Önerilerle Geleceğe Hazırlık
Rapor, Türk dünyasının sürdürülebilir ve kapsayıcı kalkınması için şu stratejik adımları öneriyor:
- Ortak pazar ve ticaret entegrasyonunun hızlandırılması
- Dijital ve yeşil dönüşüm yatırımlarında bölgesel finansman iş birlikleri
- Eğitimde bölgesel reformlar ve beşeri sermaye yatırımları
- Ulaştırma altyapısında çok taraflı projelerin teşvik edilmesi
- Türk Yatırım Fonu’nun daha aktif kullanımı
Güçlü Vizyon: Türk Dünyası Küresel Ekonomide Söz Sahibi Olabilir
Genel değerlendirmede, TDT ülkelerinin ekonomik verilerle sınırlı kalmayıp, stratejik bütünleşme yolunda önemli mesafe kat ettiği vurgulanıyor. “Sürdürülebilir ve dayanıklı bir Türk dünyası ekonomisi” vizyonunun merkezinde; karşılıklı güven, yatırım dostu ortam, genç nüfusun değerlendirilmesi ve çevresel sorumluluk yer alıyor.
Bu çerçevede Türk dünyası, sadece bölgesel güç değil; küresel ekonomi içinde söz sahibi olma potansiyeli taşıyan aktör olarak öne çıkıyor.
