Küresel finansal piyasaların sürekli gelişmesi ve yatırımcı ihtiyaçlarının çeşitlenmesi, sermaye piyasalarında yeni ürünlerin doğmasına zemin hazırlamıştır. Türkiye’de bu ihtiyaca cevap veren mekanizmalardan biri de Borsa İstanbul’da (BIST) oluşturulan Yapılandırılmış Ürünler ve Fon Pazarı (YÜF Pazarı)dır. Bu makalede YÜF Pazarı’nın tanımı, kapsamı, işleyişi ve Türkiye sermaye piyasalarındaki önemi akademik bakış açısıyla ele alınacaktır.
Yapılandırılmış Ürün Kavramı
Yapılandırılmış ürünler, klasik yatırım araçlarının (hisse senedi, tahvil, döviz gibi) belirli bir matematiksel model veya türev ürün bileşimi ile yeniden tasarlanarak yatırımcıya belirli risk-getiri profili sunacak şekilde oluşturulmuş sermaye piyasası araçlarıdır. Genellikle türev ürünlerle (opsiyon, forward, swap) desteklenen bu yapılar, yatırımcıların piyasa beklentilerine uygun stratejik pozisyonlar alabilmesine olanak tanır.
Yapılandırılmış ürünlerin temel özellikleri şunlardır:
- Risk ve getiri profilinin önceden biliniyor olması: Belirli koşullar altında olası getiriler ve zararlar matematiksel olarak hesaplanabilir.
- Piyasaya farklı bakış açıları getirmesi: Yatırımcı, yükseliş, düşüş veya yatay piyasa beklentilerine uygun ürün seçebilir.
- Likidite ve vade seçenekleri: Ürünlerin vadeleri ve işlem görme şekilleri farklılaştırılarak yatırımcıya esneklik sağlanır.
Fon Pazarı ve Türkiye’deki Özel Yapısı
Fon pazarı ise yatırım fonlarının (yatırım ortaklıkları, emeklilik yatırım fonları, menkul kıymet yatırım fonları vb.) organize şekilde alım satıma konu edildiği borsasal platformlardır. Türkiye’de bu pazar özellikle Borsa İstanbul çatısı altında faaliyet göstermektedir. Fon pazarı sayesinde bireysel ve kurumsal yatırımcılar portföylerini profesyonel yönetim avantajı ile çeşitlendirme imkanına sahip olur.
Borsa İstanbul’da Yapılandırılmış Ürünler ve Fon Pazarı (YÜF Pazarı)
Borsa İstanbul’da Yapılandırılmış Ürünler ve Fon Pazarı (YÜF Pazarı), 2021 yılında hayata geçirilmiş ve yatırımcılara klasik menkul kıymetlerin ötesinde yeni yatırım alternatifleri sunmayı hedefleyen bir pazar olarak yapılandırılmıştır. YÜF Pazarı’nda iki ana grup ürün işlem görmektedir:
- Yapılandırılmış Ürün Sertifikaları (YÜS):
- Özellikle bankalar veya aracı kurumlar tarafından ihraç edilen, bir dayanak varlığa (örneğin bir hisse senedi endeksi, emtia fiyatı, döviz kuru) bağlı olarak getiri sağlayan menkul kıymetlerdir.
- Yatırımcıya, doğrudan dayanak varlığı almak yerine o varlığın performansına göre getiri imkanı sunar.
- Bu sertifikalar yapılandırıldığı modele göre korunmalı, kısmen korunmalı veya tamamen riskli ürünler olabilir.
- Borsa Yatırım Fonları (BYF):
- Pasif veya aktif stratejilerle bir endeksi takip eden veya belirli bir temaya odaklanmış portföyleri yöneten fonlardır.
- Hisse senedi gibi borsada işlem görürler, gün içi alım satıma konu olurlar.
- Türkiye’de özellikle BIST 30, BIST Banka gibi endeksleri takip eden BYF’ler yaygındır.
Ayrıca gayrimenkul yatırım fonları (GYF) ve girişim sermayesi yatırım fonları (GSYF) katılma paylarının da bu pazarda işlem görmesi mümkün hale gelmiştir.
İşleyiş ve Düzenlemeler
YÜF Pazarı’nda işlem görecek ürünler Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) düzenlemelerine tabidir. SPK, ihraç edilecek yapılandırılmış ürünlerin tasarımını, bilgilendirme yükümlülüklerini ve yatırımcının korunmasına yönelik kriterleri belirler.
Borsa İstanbul ise YÜF Pazarı’nda işlem kurallarını, kotasyon esaslarını ve piyasa işleyiş altyapısını organize eder. Alım satımlar elektronik emir toplama sistemi üzerinden gerçekleşir, yatırımcılar emirlerini aracı kurumlar aracılığıyla iletir.
Bu düzenlemeler sayesinde YÜF Pazarı hem şeffaf hem de uluslararası standartlara uyumlu bir yapı kazanır. Yatırımcılar anlık fiyatlamalarla ürün alıp satabilir, portföylerini risk tercihlerine uygun biçimde çeşitlendirebilir.
Ekonomik ve Finansal Sisteme Katkısı
Yapılandırılmış ürünler ve fon pazarı, Türkiye sermaye piyasalarında önemli bazı işlevleri yerine getirir:
- Piyasaların derinleşmesine katkı sağlar: Farklı risk-getiri ürünlerinin piyasaya sürülmesi hem yerli hem yabancı yatırımcının ilgisini artırır.
- Risk yönetimi araçları sunar: Yatırımcılar portföylerini yapılandırılmış ürünlerle hedge edebilir veya kaldıraçlı getiri fırsatları arayabilir.
- Finansal okuryazarlığın artmasına katkıda bulunur: Yatırımcıların daha karmaşık ürünleri tanıması ve değerlendirmesi, genel finansal kültürü zenginleştirir.
- Kurumsal yatırımcıların strateji çeşitlendirmesine imkan tanır: Emeklilik fonları, sigorta şirketleri gibi büyük yatırımcılar portföylerini daha sofistike araçlarla yönetebilir.
Değerlendirme
Borsa İstanbul’daki Yapılandırılmış Ürünler ve Fon Pazarı (YÜF Pazarı), Türkiye sermaye piyasalarının uluslararası normlara uyum sürecinde attığı önemli adımlardan biridir. Yatırımcılara klasik menkul kıymetlerin ötesinde getiri arayışlarını destekleyecek enstrümanlar sunarken, piyasa derinliğini artırma ve risk yönetimi açısından kritik roller üstlenir. Ancak bu ürünlerin daha karmaşık yapılar içerdiği gerçeği göz önünde bulundurulmalı; hem düzenleyici kurumlar hem de yatırımcılar açısından şeffaflık, doğru bilgilendirme ve risk farkındalığı ilkeleri titizlikle gözetilmelidir.
Gelecekte Türkiye’de finansal ürün çeşitliliği arttıkça, yapılandırılmış ürünlerin ve fon piyasasının daha geniş bir yatırımcı tabanına ulaşması, sermaye piyasalarının istikrarı ve büyümesi için temel bir kaldıraç işlevi görecektir. Bu nedenle akademik ve sektörel çalışmaların bu ürünlerin yatırımcı davranışları, fiyatlama dinamikleri ve piyasa mikro yapısı üzerindeki etkilerini daha detaylı incelemesi büyük önem taşımaktadır.
