Küresel ekonomi, 21. yüzyılın ikinci on yılında, Çin’in önderliğinde geliştirilen Kuşak ve Yol Girişimi (Belt and Road Initiative – BRI) ile yeni bir dönüşüm sürecine girdi. 2013 yılında Çin Devlet Başkanı Xi Jinping tarafından duyurulan bu dev altyapı ve ekonomik iş birliği programı, yalnızca fiziki yolları değil, ülkeler arasındaki ticari, kültürel ve politik ilişkileri de yeniden şekillendiriyor. Modern çağın en büyük jeoekonomik projelerinden biri olan BRI, Asya’dan Avrupa’ya, Afrika’dan Latin Amerika’ya uzanan geniş bir coğrafyada etkisini artırmaya devam ediyor.
Kuşak ve Yol Girişimi Nedir?
Kuşak ve Yol Girişimi iki ana bileşenden oluşur:
- İpek Yolu Ekonomik Kuşağı: Çin’den başlayarak Orta Asya, Orta Doğu ve Avrupa’ya kadar uzanan kara ticaret yollarını kapsar.
- 21. Yüzyıl Denizcilik İpek Yolu: Güneydoğu Asya’dan Afrika kıyılarına ve Avrupa limanlarına kadar uzanan deniz yollarını hedefler.
Bu proje kapsamında hedeflenen temel alanlar şunlardır: altyapı yatırımları (limanlar, otoyollar, demiryolları, enerji hatları), ticaretin serbestleştirilmesi, mali entegrasyon, kültürel değişim ve dijital bağlantılar.
Kapsam ve Yayılma Alanı
2025 itibarıyla 150’den fazla ülke ve uluslararası kuruluş, BRI’ye resmi olarak katılmış durumda. Çin, özellikle gelişmekte olan ülkelerde altyapı yatırımları aracılığıyla bu girişimin ayak izlerini büyütmektedir. Pakistan’daki Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC), Sri Lanka’daki Hambantota Limanı, Kenya’daki Mombasa-Nairobi demiryolu hattı gibi örnekler, girişimin somut çıktıları arasında yer almaktadır.
Ekonomik Etkileri
BRI’nin küresel ekonomiye etkileri çok boyutludur:
- Ticaretin Artışı: Yeni yollar sayesinde Çin ile katılımcı ülkeler arasında ticaret hacmi önemli ölçüde artmıştır. Lojistik maliyetlerin düşmesi, mal hareketliliğini hızlandırmıştır.
- Yatırım Gelişimi: Çinli bankalar ve finans kuruluşları BRI kapsamında yüz milyarlarca dolarlık kredi ve yatırım imkânı sağlamaktadır.
- Yerel Kalkınma: Altyapı projeleri yerel istihdamı artırmakta ve bölgesel ekonomik büyümeye katkı sağlamaktadır.
Ancak bu etkiler, her zaman olumlu olmamaktadır. Bazı ülkelerde Çin borçlarına bağımlılık, yerli sanayiye zarar ve çevresel sorunlar gibi eleştiriler gündeme gelmiştir.
Jeopolitik Yönü ve Stratejik Amaçlar
BRI, yalnızca ekonomik bir proje değil, aynı zamanda küresel ölçekte siyasi ve jeostratejik bir girişimdir. Çin’in bu girişimle hedeflediği temel stratejik amaçlar şunlardır:
- Enerji Güvenliği: Çin, Orta Asya ve Orta Doğu’daki enerji kaynaklarına ulaşımı çeşitlendirmek ve güvence altına almak istemektedir.
- Yeni Pazarlara Erişim: Çin, kendi üretim fazlasını ihraç edebileceği yeni pazarlar yaratmayı hedeflemektedir.
- Küresel Etki Alanı Genişletme: BRI, Çin’in küresel liderliğini tesis etme ve ABD merkezli ekonomik düzene alternatif oluşturma çabasının bir parçasıdır.
Eleştiriler ve Riskler
Kuşak ve Yol Girişimi’ne yönelik bazı eleştiriler ve tartışmalar da mevcuttur:
- Borç Tuzağı Diplomasisi: Çin’in, düşük gelirli ülkeleri geri ödenmesi zor borçlarla donatıp, karşılığında stratejik varlıklar elde ettiği iddiaları sıkça dile getirilmektedir.
- Çevresel Endişeler: Dev projelerin doğaya ve yerel topluluklara verdiği zarar, çevreci kuruluşların gündemindedir.
- Şeffaflık Eksikliği: Pek çok BRI projesinde ihale süreçlerinin kapalı olması, yolsuzluk ve kötü yönetim risklerini artırmaktadır.
- Batı ile Çatışma: ABD ve AB, BRI’yi Çin’in “yumuşak güç” kullanımı olarak görüp karşı projeler geliştirmeye başlamıştır. ABD öncülüğündeki “Build Back Better World” (B3W) ve AB’nin “Global Gateway” programı bu rekabetin yansımalarıdır.
Türkiye’nin Konumu ve Rolü
Türkiye, coğrafi konumu itibarıyla BRI’nin kara ve deniz yolları arasında stratejik bir köprü ülke olarak görülmektedir. Çin ile Türkiye arasındaki ilişkilerde lojistik, enerji, ulaştırma ve dijital altyapı yatırımları öne çıkmaktadır. Orta Koridor Projesi, Türkiye’nin BRI’ye kendi perspektifini entegre etme çabasıdır. Ancak Türkiye’nin bu projeden ne ölçüde faydalanabileceği, uygulanan dış politika, ekonomi politikaları ve bölgesel istikrara bağlıdır.
Değerlendirme
Kuşak ve Yol Girişimi, küresel düzenin yeniden şekillenmesinde kritik bir yapı taşıdır. Çin’in ekonomik yükselişiyle birleşen bu girişim, sadece yeni yollar, limanlar ve köprüler inşa etmiyor; aynı zamanda dünyada ticaretin, diplomatik ilişkilerin ve stratejik ittifakların yönünü de değiştiriyor. BRI’nin nihai başarısı; katılımcı ülkelerin iç politik dengeleri, Çin’in küresel algısı ve Batı’nın bu girişime vereceği yanıtla doğrudan bağlantılı olacaktır. Şu açık ki, 21. yüzyılın uluslararası ilişkiler sahnesi, bu büyük projenin gölgesinde şekillenmeye devam edecek.
