Gini Katsayısı: Eşitsizliğin Ölçümü ve Analizi

Gini katsayısı, bir toplumdaki gelir veya servet dağılımının eşitsizlik düzeyini ölçen istatistiksel bir araçtır. İlk kez 1912’de İtalyan istatistikçi Corrado Gini tarafından geliştirilen bu gösterge, ekonomiden sosyolojiye, kamu politikalarından iş dünyasına kadar pek çok alanda kullanılır. Özellikle küresel eşitsizlik tartışmalarında, ülkeler arası karşılaştırmalarda ve politikaların etkisinin değerlendirilmesinde kritik bir rol oynar. Bu makalede, Gini katsayısının tanımı, hesaplanması, yorumlanması, kullanım alanları ve sınırlılıkları detaylıca ele alınacaktır.

Gini Katsayısı Nedir?

Gini katsayısı, 0 ile 1 arasında değer alan (bazen yüzde olarak da ifade edilir) bir ölçüttür:

• 0: Mutlak eşitlik (tüm bireylerin geliri/serveti aynı).
• 1: Mutlak eşitsizlik (tüm gelir/servet tek bir bireyde).

Katsayı, Lorenz eğrisi ile hesaplanır. Lorenz eğrisi, nüfusun yüzdesel dilimlerinin gelirden aldığı payı gösteren bir grafiktir. Gini katsayısı, bu eğri ile “mutlak eşitlik çizgisi” (45 derecelik diyagonal) arasındaki alanın, toplam alana oranıdır.

Matematiksel Formül: G = A / A + B

Burada:

• A: Lorenz eğrisi ile eşitlik çizgisi arasındaki alan.
• B: Lorenz eğrisinin altında kalan alan.

Gini Katsayısı Nasıl Yorumlanır?

• 0,25 Altı: Yüksek eşitlik (İsveç, Norveç gibi İskandinav ülkeleri).
• 0,3–0,4: Orta düzey eşitsizlik (ABD: 0,39, Türkiye: 0,41).
• 0,5 Üstü: Şiddetli eşitsizlik (Güney Afrika: 0,63, Brezilya: 0,53).

Örnek:
Bir ülkede Gini katsayısının 0,40 olması, gelir dağılımında önemli bir eşitsizlik olduğunu gösterir. Ancak bu, yoksulluk düzeyi veya ortalama gelir hakkında bilgi vermez.

Kullanım Alanları

1. Ekonomi ve Sosyal Politika:
   • Ülkelerin gelir dağılımı performansının karşılaştırılması.
   • Vergi reformları veya sosyal yardım programlarının etkisinin ölçülmesi.
2. Sağlık ve Eğitim:
   • Sağlık hizmetlerine erişimdeki eşitsizliklerin analizi.
   • Eğitim fırsatlarının dağılımı.
3. İş Dünyası:
   • Şirket içi ücret adaletsizliğinin değerlendirilmesi.
   • Piyasa konsantrasyonu ölçümü (Örn.: Teknolojik monopoller).
4. Küresel Analizler:
   • Bölgesel eşitsizlikler (Avrupa vs. Sahra Altı Afrika).
   • Pandemi sonrası artan eşitsizlik trendleri.

Avantajları ve Sınırlılıkları

Avantajlar:

• Basit ve evrensel kabul gören bir ölçüttür.
• Zaman içindeki değişimi izlemeye uygundur.

Sınırlılıklar:

1. Yapısal Bilgi Eksikliği:
   • Gelir dağılımının “nerede” bozulduğunu göstermez (üst %1 vs. orta sınıf).
   • Servet yerine yalnızca geliri ölçerse, gerçek eşitsizlik hafife alınabilir.
2. Duyarlılık Sorunları:
   • Aşırı zenginlerin varlığı katsayıyı yapay olarak artırabilir.
3. Bağlamsız Veri:
   • Aynı Gini değerine sahip iki ülke, farklı yaşam standartlarına sahip olabilir (Örn.: Almanya vs. Hindistan).

Güncel Tartışmalar ve Alternatif Ölçütler

• Palma Oranı: En zengin %10’un en yoksul %40’a oranını ölçer.
• Theil İndeksi: Eşitsizliği gruplar bazında analiz eder.
• İnsani Gelişme Endeksi (HDI): Gelir, eğitim ve sağlığı kombine eder.

Pandemi Sonrası Eşitsizlik:
COVID-19, düşük gelirli grupları orantısız şekilde etkiledi. 2023 Dünya Bankası verilerine göre, küresel Gini katsayısı 0,65’e yaklaşarak tarihi bir zirve yaptı.

Vaka Çalışmaları

1. Güney Afrika:
   • Gini: 0,63 (dünyanın en yükseklerinden).
   • Sebepler: Apartheid mirası, işsizlik, servet konsantrasyonu.
2. Çin:
   • 1980’lerde 0,30 olan katsayı, hızlı büyüme ile 0,47’ye yükseldi. Kırsal-kentsel uçurum belirgin.
3. İskandinav Modeli:
   • Yüksek vergiler ve sosyal güvenlik ağları sayesinde Gini 0,25 civarında.

Değerlendirme

Gini katsayısı, eşitsizliği anlamak için vazgeçilmez bir araç olsa da tek başına yeterli değildir. Politikacılar ve araştırmacılar, eşitsizliğin kökenlerini anlamak için gelir dağılımının yanı sıra eğitim, cinsiyet ve coğrafi faktörleri de dikkate almalıdır. Küreselleşme ve teknolojik dönüşümle birlikte eşitsizlik artarken, Gini katsayısı bu mücadelenin merkezinde yer almaya devam edecektir.

Kaynaklar:

• Dünya Bankası
• UNDP
• OECD
• Corrado Gini’nin orijinal çalışmaları