Üç yıl önce 110 TL’den yapılan 3 milyon TL’lik bir alım… Bugün elde kalan yaklaşık 1,2 milyon TL. Matematik ortada, zarar büyük. Ama hikâyenin asıl ağırlığı rakamlarda değil. “Parayı telafi ederim ama bozulan psikolojiyi yerine koyamıyorum” cümlesi, borsanın en acı ama en gerçek özetlerinden biri. Çünkü piyasada kaybedilen para bir gün geri gelebilir; fakat kaybolan özgüven, sabır ve zihinsel denge çoğu zaman çok daha zor onarılır.
Eğer o günlerde finansal okuryazarlığınızı geliştirseydiniz, büyük ihtimalle ilk düşüneceğiniz şey şuydu: Haddinden fazla yükselmiş bir hissede en büyük risk, düşüş değil; yıllarca sürebilen yatay ve yıpratıcı bekleyiştir. İnsanlar genelde sert düşüşlerden korkar ama asıl psikolojik tahribat, umutla girilen bir yatırımın uzun süre “ölü para” hâline gelmesidir. Çünkü bu süreçte yatırımcı her gün grafiğe bakar, her küçük hareketi anlamlandırmaya çalışır ve zamanla kendi kararlarından şüphe etmeye başlar.
O dönem yapılması gereken en temel şey, tek bir varlığa bu ölçekte yüklenmemekti. 3 milyon TL’lik bir pozisyon, hangi hisse olursa olsun, psikolojiyi yönetemeyecek kadar büyükse yanlıştır. Portföy sadece getiri için değil, zihni korumak için de dağıtılır. Çeşitlendirme, finansal bir kavramdan çok psikolojik bir sigortadır. Bir hisse düştüğünde tüm hayat enerjinizi aşağı çekmemesi için vardır.
Bir diğer kritik nokta, yükselişin kaynağını doğru okumaktı. Eğer fiyat artışı şirketin kârlılığı, nakit akışı ve sürdürülebilir büyümesiyle değil de hikâyeler, söylentiler ve “herkes alıyor” psikolojisiyle gerçekleşmişse, orada kalıcı bir değer değil geçici bir coşku vardır. Coşku bittiğinde geriye uzun bir sindirim süreci kalır. Bu süreç bazen aylarla, bazen yıllarla ölçülür. Sabırlı olan değil, psikolojisi sağlam olan ayakta kalır.
Ben olsaydım, yükseliş sırasında kademeli kâr almayı mutlaka önerirdim. Kâr almak, fırsatı kaçırmak değildir; riski yönetmektir. “Ya daha da giderse” korkusu, yatırımcıyı çoğu zaman tüm kârı geri vermeye sürükler. Oysa piyasa, zirvede kalmak zorunda değildir. Bir kısmını satıp kenara koymak, insanın zihnini inanılmaz rahatlatır. Rahat zihin daha doğru karar verir.
Bir başka önemli mesele de zaman ufku. “Uzun vadeyim” cümlesi çoğu zaman yanlış anlaşılır. Uzun vade, her fiyattan alınan her hissenin sonsuza kadar tutulacağı anlamına gelmez. Uzun vade; doğru şirketi, makul fiyattan alıp, hikâye bozulduğunda çıkabilme disiplinidir. Eğer yatırım yaptığınız gerekçeler ortadan kalktıysa, sırf zarardasınız diye beklemek uzun vadeli yatırım değil, duygusal inattır.
Bu hikâyeden çıkarılacak en büyük ders şudur: Borsada en önemli sermaye para değil, zihinsel dayanıklılıktır. Psikoloji bozulduğunda portföy de peşinden gider. Uykular kaçıyorsa, sürekli ekrana bakılıyorsa, günlük ruh hâli portföyle birlikte dalgalanıyorsa orada sorun fiyatlarda değil, pozisyon büyüklüğündedir.
Bugünden geriye bakınca “Keşke” demek kolay. Ama asıl değerli olan, bu tür hikâyeleri yaşayanlardan ders çıkarabilmektir. Piyasa her yıl yeni gözdelere sahne olur, aynı zamanda her yıl birçok yatırımcıyı da sessizce yorar. Kazananlar genelde en hızlı olanlar değil, en sakin kalabilenlerdir.
Sonuçta para yeniden kazanılabilir. Zamanla portföy toparlanabilir. Ama bozulan psikoloji onarılmadıkça, bir sonraki fırsat da aynı hatalarla heba edilebilir. Bu yüzden yatırımda asıl hedef, en yüksek getiriyi değil; sürdürülebilir bir zihinsel dengeyi koruyabilmektir. Çünkü borsa, sabırsızdan sabırlıya değil; duygusunu yönetebilenden yönetemeyene servet transferi yapar.
