Türkiye, uzun yıllardır enerji ve maden politikalarında “bağımlılığı azaltma” hedefiyle adımlar atarken, Eskişehir Beylikova’da keşfedilen dev nadir toprak elementi rezervi, ülkenin ekonomik ve jeopolitik konumunu kökten değiştirebilecek potansiyele sahip. Japonya merkezli Nikkei Asia dergisi, 12,5 milyon tonluk bu rezervi “küresel stratejik maden rekabetinde dönüm noktası” olarak nitelendirdi. Bu değerlendirme, yalnızca Türkiye’nin maden sektöründe değil, aynı zamanda yüksek teknoloji üretim zincirlerinde de yeni bir dönemin habercisi niteliğinde.
Beylikova’daki rezervin doğrulanması hâlinde Türkiye, Çin ve Brezilya’nın ardından dünyanın en büyük üçüncü nadir toprak elementi kaynağına sahip olacak. Bu durum, sadece maden ihracatıyla değil, teknoloji, savunma sanayi, enerji ve otomotiv gibi stratejik alanlarda da Türkiye’ye güçlü bir pazarlık gücü kazandırabilir.
2023’te devreye giren pilot tesis, yıllık 1.200 ton işleme kapasitesiyle şimdilik küçük ölçekli bir üretim yürütüyor. Ancak asıl kırılma, 2027–2028 döneminde başlaması planlanan endüstriyel üretimle yaşanacak. Hedef, yılda 10.000 ton nadir toprak oksit üretimi. Bu miktar, sadece ham madde olarak değil, küresel tedarik zincirinde Çin’e olan aşırı bağımlılığın da azalması anlamına geliyor.
Nadir toprak elementleri, bugünün dijital ve yeşil ekonomisinin görünmez kahramanları. Elektrikli araç motorlarından rüzgar türbinlerine, akıllı telefonlardan füze sistemlerine kadar neredeyse tüm ileri teknoloji ürünlerinde bu elementler kullanılıyor. Dolayısıyla bu alanda söz sahibi olmak, geleceğin teknolojik yönelimlerini de şekillendirmek anlamına geliyor.
CRU Group’un analizine göre Beylikova rezervi, Çin dışındaki küresel nadir toprak rezervlerini %17 oranında artırabilir. Bu, Türkiye’nin maden ihracatında stratejik bir merkez haline gelmesi ve küresel tedarik zincirlerinde güvenilir bir alternatif olarak öne çıkması demek. Avrupa Birliği ve ABD gibi ülkeler, Çin’in arz hâkimiyetine karşı yeni kaynak arayışlarını hızlandırmış durumda. Türkiye’nin bu denklemde güvenilir, istikrarlı ve Batı ile dengeli ilişkiler yürüten bir üretici ülke konumuna gelmesi, dış ticaret dengelerine önemli katkı sağlayabilir.
Ekonomik açıdan bakıldığında, Beylikova sahasının işletilmesi ve sanayi entegrasyonu, Türkiye’nin büyüme modelinde uzun süredir eksik olan “yüksek katma değerli üretim” alanını güçlendirebilir. Hammadde ihracatından ziyade, işlenmiş nadir toprak oksitleri ve bunlardan türetilen manyetik malzemeler, sensörler, katalizörler gibi ara ürünlerin yerli üretimi hedeflenirse, Türkiye yalnızca maden zengini değil, teknoloji üreticisi bir ülke haline gelir.
Bu gelişmenin bir diğer önemli boyutu ise dış ticaret açığına etkisi. Enerji ithalatında dışa bağımlı bir ülke olan Türkiye, sanayi hammaddelerinde de benzer bir tabloyla karşı karşıya. Beylikova rezervlerinin ekonomiye kazandırılması, yıllık milyarlarca dolarlık ithalat faturasını azaltabilir. Aynı zamanda yeni istihdam alanları, bölgesel kalkınma ve teknoloji yatırımları açısından da güçlü bir itici güç olabilir.
Ancak burada dikkat edilmesi gereken kritik nokta, madenin sadece çıkarılması değil, doğru şekilde işlenmesi ve çevresel standartlara uygun biçimde değerlendirilmesidir. Çin, bu alandaki üretim üstünlüğünü yalnızca rezerv miktarına değil, işleme teknolojisindeki ileriliğe borçlu. Türkiye’nin de bu süreci “ham madde ihracatı” yerine “ürün ve teknoloji üretimi” merkezli bir yaklaşımla yürütmesi, sürdürülebilir kalkınma açısından büyük önem taşıyor.
Sonuç olarak, Beylikova’daki nadir toprak elementi rezervi Türkiye için bir fırsatlar penceresi açıyor. Bu rezerv, sadece bir maden değil, ekonomik bağımsızlık ve teknolojik dönüşümün sembolü olabilir. Türkiye bu potansiyeli doğru yönetirse, 2030’lu yıllarda yalnızca Çin’e alternatif bir üretici değil, küresel teknoloji zincirinin ana halkalarından biri haline gelebilir.
Bu kez mesele “toprağın altındaki servet” değil, o servetin “üstündeki akıl”la nasıl değerlendirileceğidir.
